ਧਰਮ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਅਸਲੀ ਧਰਮ ਕਿਹੜਾ ਹੈ, ਨਕਲੀ ਧਰਮ ਕਿਵੇਂ ਖੜੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਸਨ ਹਰ ਸੂਝਵਾਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਾਂ ਜਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਦੋ ਧਰਮ ਬੋਲਣਗੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਿੱਜੀ ਜੋ ਉਸਦੀ ਜਮੀਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਵੱਲੋਂ ਟਿਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਆਚਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਚੰਗਾਂ ਜਾਂ ਮਾੜਾ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਆਚਰਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਉਸਨੂੰ ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਮਾੜੇ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਬਖਸ਼ਦੀ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਧਰਮ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ
ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਧੜੇ ਦਾ
ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਵੱਲੋਂ ਅਤੇ ਰਾਜਸੱਤਾ ਵੱਲੋਂ
ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਿੱਖ ਇਸਾਈ ਆਦਿ
ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦਾ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਲੇਵਲ ਥੋਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਸੱਤਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ
ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਜ ਵੱਲੋਂ ਖੜੇ ਕੀਤੇ ਧਰਮ ਰਾਜਸੱਤਾ ਦੀ ਪੁਸਤਪਨਾਹੀ ਵਿੱਚ
ਵੱਧਦੇ ਫੁੱਲਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਨਿੱਜੀ ਧਰਮ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜਮੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।