Thu, 21 November 2024
Your Visitor Number :- 7254701
ਧੀਆਂ ਧਿਆਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ -ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
Posted on:- 19-07-2012
ਮਰਦ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤਨ ਸਮਾਜ ਦਾ ਉਚ ਅਤੇ ਖਾਸ ਵਰਗ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਵਰਗ ਦੇ ਦਵਾਰ ਕੇਵਲ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਮਰਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਮੁਕਤੀ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਰੱਬ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ ਬਖਸ਼ੀਆਂ ਹਨ, ਉਥੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਖੁੱਲ੍ਹ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਮਰਦ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਔਰਤ ਦੇ ਪੱਲੇ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮ ਤੋਂ ਹੀ ਫਰਜ਼ ਵਧੇਰੇ ਤੇ ਹੱਕ ਘੱਟ ਪਏ ਹਨ, ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਵਧੇਰੇ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੱਟ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਔਰਤ ਅੰਦਰ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਮਰਦ ਨਾਲੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਗੁਣਾਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਨਰਮਦਿਲੀ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਹੋਣਾ ਔਰਤ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਭਾਅ ਹੈ।
ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ ਦੋਵੇਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਮਰਦ ਇਮਾਰਤ ਉਸਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਔਰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਘਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਮਰਦ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਔਰਤ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਸਦਕਾ ਉਸ ਕਮਾਈ 'ਚ ਬਰਕਤ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਮਰਦ ਧਰਮ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਔਰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਮਰਦ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਲਕੀ ਮਾਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ 'ਮਾਂ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੂਜਾ ਰੱਬ ਔਰਤ ਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਤਾਲਮੇਲ ਸਦਕਾ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਨਿਜਾਮ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਉਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇਸ ਨਿਜਾਮ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂ ਹਿੱਸੇ ਆਏ ਹੱਕ ਅਤੇ ਫਰਜ਼ ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਜੇ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਇਛੁੱਕ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਜ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1000 ਪਿੱਛੇ 914 ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ 1000 ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 830 ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 846 ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਪੰਜਾਬ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ, ਮਾਈ ਭਾਗੋ, ਰਾਣੀ ਸਦਾ ਕੌਰ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁਘੜ ਸਿਆਣੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੁੜੀਆਂ-ਚਿੜੀਆਂ ਨੂੰ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਾਈ ਨਾਰ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ "ਸੋ ਕਿਉਂ ਮੰਦਾ ਆਖੀeੈ, ਜਿਤੁ ਜੰਮੇ ਰਾਜਾਨੁ" ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਿਆ ਕੇ 'ਕੌਰ' ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਦੀ ਗਿਣਤੀ ਡੂੰਘਾ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ। ਇਸ ਘੱਟ ਰਹੀ ਗਿਣਤੀ ਪਿੱਛੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ? ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਰਿਜਕ ਦੀ ਹੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਦਕ ਦੀ। ਪਰ ਕਿਉਂ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਰਿਜਕ ਧੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਕਿਉਂ ਰੱਬ ਦੀ ਇਹ ਦਾਤ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ? 'ਪੁੱਤਰ ਮਿੱਠੜੇ ਮੇਵੇ ਰੱਬ ਸੱਭ ਨੂੰ ਦੇਵੇ', 'ਵੀਰ ਘਰ ਪੁੱਤ ਜੰਮਿਆ ਚੰਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਬਾਪ ਦੇ ਵਿਹੜੇ' ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਗੀਤ, ਬੋਲੀਆਂ, ਦੁਆਵਾਂ ਪੁੱਤ ਦੀ ਦਾਤ ਦੇ ਵਰਦਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੁੱਤ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਚਿਰਾਗ, ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਵੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਭਾਵੇਂ ਪੁੱਤ ਦੇ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਸਿਰ ਦੇ ਸਾਈਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਦੁਆ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮਰਦ ਲਈ ਹੀ ਮੰਗੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਮਾਣੀ ਧੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਕੇਵਲ ਹਉਕੇ ਹਾਵੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ਰਹਿ ਗਏ?
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਜ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1000 ਪਿੱਛੇ 914 ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ 1000 ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 830 ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 846 ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਪੰਜਾਬ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ, ਮਾਈ ਭਾਗੋ, ਰਾਣੀ ਸਦਾ ਕੌਰ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁਘੜ ਸਿਆਣੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੁੜੀਆਂ-ਚਿੜੀਆਂ ਨੂੰ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਾਈ ਨਾਰ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ "ਸੋ ਕਿਉਂ ਮੰਦਾ ਆਖੀeੈ, ਜਿਤੁ ਜੰਮੇ ਰਾਜਾਨੁ" ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਿਆ ਕੇ 'ਕੌਰ' ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਦੀ ਗਿਣਤੀ ਡੂੰਘਾ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ। ਇਸ ਘੱਟ ਰਹੀ ਗਿਣਤੀ ਪਿੱਛੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ? ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਰਿਜਕ ਦੀ ਹੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਦਕ ਦੀ। ਪਰ ਕਿਉਂ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਰਿਜਕ ਧੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਕਿਉਂ ਰੱਬ ਦੀ ਇਹ ਦਾਤ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ? 'ਪੁੱਤਰ ਮਿੱਠੜੇ ਮੇਵੇ ਰੱਬ ਸੱਭ ਨੂੰ ਦੇਵੇ', 'ਵੀਰ ਘਰ ਪੁੱਤ ਜੰਮਿਆ ਚੰਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਬਾਪ ਦੇ ਵਿਹੜੇ' ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਗੀਤ, ਬੋਲੀਆਂ, ਦੁਆਵਾਂ ਪੁੱਤ ਦੀ ਦਾਤ ਦੇ ਵਰਦਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੁੱਤ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਚਿਰਾਗ, ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਵੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਭਾਵੇਂ ਪੁੱਤ ਦੇ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਸਿਰ ਦੇ ਸਾਈਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਦੁਆ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮਰਦ ਲਈ ਹੀ ਮੰਗੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਮਾਣੀ ਧੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਕੇਵਲ ਹਉਕੇ ਹਾਵੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ਰਹਿ ਗਏ?
ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਵਾਸੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਘਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਔਰਤ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦਾ ਸੀ। ਮਰਦ ਔਰਤ ਨਾਲ ਸੰਭੋਗ ਕਰ ਮੁੜ ਆਪਣੇ ਆਜ਼ਾਦ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਭੋਗ ਮਗਰੋਂ ਔਰਤ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦੀ। ਫੇਰ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਬਣੀ ਤੇ ਔਰਤ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਮਰਦ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਸੁੱਟੀ ਗਈ। ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ, ਫਰਜ਼ ਅਤੇ ਹੱਕ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਔਰਤ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਘਰੇਲੂ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਰਦ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀਆਂ ਆਈਆਂ। ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਔਰਤ ਮਰਦ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੀ ਗਈ। ਔਰਤ ਵਿੱਤਹੀਣ ਅਤੇ ਬੱਲਹੀਣ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮਜਬੂਰ ਅਤੇ ਬੇਵੱਸ ਹੁੰਦੀ ਗਈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਸਰਹੱਦਾਂ, ਮੁਲਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਔਰਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਜੋ ਵੀ ਰਾਜਾ ਕਿਸੇ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲੈਂਦਾ ਉਹ ਉਥੋਂ ਦੇ ਧਨ-ਦੌਲਤ, ਮਾਲ-ਡੰਗਰ, ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਲਾਮ, ਦਾਸੀਆਂ ਜਾਂ ਰਖੇਲਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਪਤੀਆਂ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਰੰਭ ਹੋਈ। ਵਿਧਵਾ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਔਕੜਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ। ਬੇਗਾਨੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਭੈੜੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਔਰਤ ਦੇ ਚੰਗਾ ਪਹਿਨਣ, ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ, ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਚਾ ਬੋਲਣ ਤੱਕ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਔਰਤ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ, ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲਹੀਣ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਉਸ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਔਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਘੇਰਾ ਘਟਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਦੀ ਹੀ ਚਲੀ ਗਈ। ਸਮਾਜ ਨੇ ਧੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਹੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਧੀ ਨੂੰ ਜੰਮਦਿਆਂ ਸਾਰ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦੇ ਸਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ, ਕਦੇ ਅੱਕ ਦੇ ਕੇ, ਕਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੋਬ ਕੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਭੁੱਖਿਆਂ ਰਖ ਕੇ। "ਪੂਣੀ ਕੱਤੀਂ, ਗੁੜ ਖਾਈਂ। ਵੀਰ ਨੂੰ ਘੱਲੀਂ, ਆਪ ਨਾ ਆਈਂ" ਬੋਲ ਰੀਤਾਂ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸੱਤਾਂ-ਅੱਠਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਭੈਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੜੇ ਰਖਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਵਿਆਹ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਲਾਗਲੇ ਗਰੀਬ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿਚੋਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਗੱਲ ਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਰ ਵਰਕਾ ਗਵਾਹ ਹੈ, ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਨਾ ਇਨਸਾਫੀਆਂ ਦਾ।
ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਟਕੇ-ਟਕੇ ਦੇ ਭਾਅ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਕਦੀ ਰਹੀ। ਫੇਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਬੇਜ਼ੱਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। '47 ਦੀ ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਕਰਮਾਂਮਾਰੀ ਬੇ-ਘਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦਰਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਹਵਸ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈ। ਤੇ ਫੇਰ '84 ਦੇ ਘਲੂਘਾਰੇ ਵੇਲੇ ਔਰਤ ਦੀ ਪੱਤ ਸੜਕਾਂ, ਗਲੀਆਂ-ਕੂਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਰੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਬੀਤੇ ਖੌਫਨਾਕ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹਰ ਪਿਓ ਧੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਧੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਸਹੁਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਤਾਏ ਜਾਣਾ, ਪਤੀ ਵਲੋਂ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਸਮਝੇ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਵੱਧ ਰਹੀ ਦਹੇਜ ਦੀ ਮੰਗ। ਆਪਣੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਪਾਲ ਪੋਸ ਕੇ ਬੇਗਾਨੇ ਹੱਥੀਂ ਦਿੰਦੇ ਮਾਪੇ ਡਰਦੇ ਹਨ, ਖਬਰੇ ਬੇਗਾਨੇ ਘਰ ਕੇਹੋ ਜਿਹੇ ਸਲੂਕ ਸਹਿਣੇ ਪੈਣ। ਸੱਸਾਂ ਦੇ ਮਿਹਣੇ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਕੁੱਟ ਅਤੇ ਹਵਸ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਧੀ ਦੇ ਦੁੱਖ ਸਹਿਣੇ ਹੱਦੋਂ ਪਰੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਫੇਰ ਏਸ ਤੋਂ ਉਤੇ 'ਦਾਜ'। ਦਾਜ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ? ਧੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਮਾਪਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕੁਝ ਘਰੇਲੂ ਸਾਮਾਨ, ਚੋਣਵੇਂ ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲੀੜੇ ਲੱਤੇ। ਪੁੱਤ ਘਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ, ਧੀ ਦਾ ਵੀ ਉਸ ਘਰ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ 'ਤੇ ਕੁਝ ਹੱਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੇਕੇ ਘਰੋਂ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਰੁਖਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਮੌਕੇ, ਲੋਹੜੀ, ਤੀਆਂ, ਦੀਵਾਲੀ ਆਦਿ ਤਿਉਹਾਰਾਂ 'ਤੇ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਬਣੀਆਂ। ਫੇਰ ਇਹ ਰਸਮਾਂ ਕਦੋਂ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈਆਂ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ? ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਹੋਰ ਵਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਸਟਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਕੁੜੀ ਤੋਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰਖੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਵਿਆਹ, ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਬਰਾਤਾਂ, ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੰਬਰ ਛੂਹੰਦੇ ਭਾਅ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਢਿਆਂ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਧੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅੱਗ ਦੀ ਭੇਟਾ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ ਤੀਜੇ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨ ਉਤੇ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਧੀ ਨੂੰ ਜੰਮਦਿਆਂ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਜਾਂ ਨਰਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਰਨ ਹੈ ਸਾਡੀ ਵਿਗੜੀ ਸਮਾਜਕ ਵਿਵਸਥਾ। ਕਿੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਇਹ ਧੀ? ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਭੈੜੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਦੇ ਬੱਸਾਂ ਵਿਚ, ਕਦੇ ਸਕੂਲਾਂ-ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ, ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ, ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਤੇ ਕਦੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵਿਚ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਧੀਆਂ ਵਿਆਹ ਮਗਰੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਦਾਜ ਦੇ ਦੁੱਖੋਂ ਜਾਂ ਨੌਕਰੀ ਪੇਸ਼ਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵਿਆਹੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਝਾਂਸੇ ਹੇਠ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਜਾਂ ਝੂਠੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਫੂਕ 'ਚ ਲਿਆ ਕੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਵੀਂ ਚਲੀ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਹਨੇਰੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਧੀ ਦੀਆਂ ਸੱਧਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਰੋਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਲਾੜੇ ਉਡੀਕਦੀਆਂ ਰੁਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਿਆਹ ਬਹਾਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਕ, ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰ ਮੁੜ ਫੇਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ।
ਆਮ ਆਦਮੀ ਜਾਂ ਜੱਟ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਜੋ ਆਪਣੀ ਆਰਥਕਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਥੋਂ ਲਿਆਵੇ ਧਨ ਧੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ? ਕਿਵੇਂ ਕਰੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਲੱਖਾਂ ਦੇ ਸੌਦੇ? ਕਿਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਵੇ ਜੋ ਆਪ ਹੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮਾਂਮਾਰੇ ਪਿਓ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਓ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਜ ਕੇ ਲੂਣ ਭੁਕਿਆ ਅਤੇ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰੀਕਣ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਜ਼ਤ ਤੋਂ ਡਰਦਾ, ਆਰਥਕਤਾ ਨਾਲ ਲੜਦਾ, ਧੀਆਂ ਦੇ ਅਸਹਿ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਪਿਓ ਕੋਲ ਇਕ ਹੀ ਰਾਹ ਬਚਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਹ ਹੈ ਕਿ ਧੀ ਜੰਮੀ ਹੀ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਕਾਤਲ ਬਣ ਬਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਹੀ ਔਲਾਦ ਦਾ। ਅਤੇ ਮਾਂ, ਜੋ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸ ਕੋਲ ਵੀ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ ਆਪਣੀ ਮਮਤਾ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ।
ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿਚ 'ਧੀ ਨਾ ਮਾਰੋ', 'ਧੀਆਂ ਬਚਾਓ' ਦੀਆਂ ਦੁਹਾਈਆਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਅਣਗਿਣਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਭਾਸ਼ਣ, ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਧੀ ਕਿਉਂ ਮਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਈ ਜਾਵੇ? ਇਸ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਸਭ ਚੁੱਪ ਹਨ। ਅੱਜ 70 ਫੀਸਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਕੂਲ ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹਨ ਜਾਂ ਆਰਥਕ ਘੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਪੁਖਤਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਹਨ। ਔਰਤ ਲਈ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਆਸਰੇ ਤੋਂ ਵਿਚਰਨਾ ਨਾਮੁਮਕਿਨ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਵਿਚ ਰਾਖਵਾਂਕਰਣ ਤਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੱਕ ਅਪੜਨ ਦਾ ਰਾਹ ਕੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ। ਵਿਕਸਿਤ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਤਲਾਕਸ਼ੁਦਾ ਜਾਂ ਵਿਧਵਾ ਮਾਂਵਾਂ ਦਾ ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਅਣਹੋਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਪੇ ਉਮਰ ਭਰ ਸਹਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਾਜ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਬੇਲੋੜੇ ਖਰਚੇ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਠੋਸ ਉਪਰਾਲੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਹੀ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਦੇ ਕਾਤਲ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਰਨੋਂ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੀਣ ਦਾ ਹੱਕ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈ ਸਕਣ। ਕਿਸੇ ਮਾਪੇ ਨੂੰ ਹਰ ਵਕਤ ਧੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਕੁਕਰਮ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਹਰ ਧੀ ਵਧੀਆ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕੇ, ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਚਰ ਸਕੇ ਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲੱਭ ਸਕੇ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਬਚਾ ਸਕਾਂਗੇ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਭਿਆਨਕ ਭਵਿਖ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਲਈਏ। ਲੋੜ ਹੈ ਸਿਰ ਜੋੜ ਕੇ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ, ਨਾ ਕਿ ਕੇਵਲ ਦੁਹਾਈਆਂ ਦੇਣ ਦੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਸਰਹੱਦਾਂ, ਮੁਲਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਔਰਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਜੋ ਵੀ ਰਾਜਾ ਕਿਸੇ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲੈਂਦਾ ਉਹ ਉਥੋਂ ਦੇ ਧਨ-ਦੌਲਤ, ਮਾਲ-ਡੰਗਰ, ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਲਾਮ, ਦਾਸੀਆਂ ਜਾਂ ਰਖੇਲਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਪਤੀਆਂ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਰੰਭ ਹੋਈ। ਵਿਧਵਾ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਔਕੜਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ। ਬੇਗਾਨੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਭੈੜੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਔਰਤ ਦੇ ਚੰਗਾ ਪਹਿਨਣ, ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ, ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਚਾ ਬੋਲਣ ਤੱਕ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਔਰਤ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ, ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲਹੀਣ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਉਸ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਔਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਘੇਰਾ ਘਟਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਦੀ ਹੀ ਚਲੀ ਗਈ। ਸਮਾਜ ਨੇ ਧੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਹੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਧੀ ਨੂੰ ਜੰਮਦਿਆਂ ਸਾਰ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦੇ ਸਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ, ਕਦੇ ਅੱਕ ਦੇ ਕੇ, ਕਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੋਬ ਕੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਭੁੱਖਿਆਂ ਰਖ ਕੇ। "ਪੂਣੀ ਕੱਤੀਂ, ਗੁੜ ਖਾਈਂ। ਵੀਰ ਨੂੰ ਘੱਲੀਂ, ਆਪ ਨਾ ਆਈਂ" ਬੋਲ ਰੀਤਾਂ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸੱਤਾਂ-ਅੱਠਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਭੈਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੜੇ ਰਖਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਵਿਆਹ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਲਾਗਲੇ ਗਰੀਬ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿਚੋਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਗੱਲ ਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਰ ਵਰਕਾ ਗਵਾਹ ਹੈ, ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਨਾ ਇਨਸਾਫੀਆਂ ਦਾ।
ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਟਕੇ-ਟਕੇ ਦੇ ਭਾਅ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਕਦੀ ਰਹੀ। ਫੇਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਬੇਜ਼ੱਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। '47 ਦੀ ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਕਰਮਾਂਮਾਰੀ ਬੇ-ਘਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦਰਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਹਵਸ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈ। ਤੇ ਫੇਰ '84 ਦੇ ਘਲੂਘਾਰੇ ਵੇਲੇ ਔਰਤ ਦੀ ਪੱਤ ਸੜਕਾਂ, ਗਲੀਆਂ-ਕੂਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਰੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਬੀਤੇ ਖੌਫਨਾਕ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹਰ ਪਿਓ ਧੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਧੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਸਹੁਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਤਾਏ ਜਾਣਾ, ਪਤੀ ਵਲੋਂ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਸਮਝੇ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਵੱਧ ਰਹੀ ਦਹੇਜ ਦੀ ਮੰਗ। ਆਪਣੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਪਾਲ ਪੋਸ ਕੇ ਬੇਗਾਨੇ ਹੱਥੀਂ ਦਿੰਦੇ ਮਾਪੇ ਡਰਦੇ ਹਨ, ਖਬਰੇ ਬੇਗਾਨੇ ਘਰ ਕੇਹੋ ਜਿਹੇ ਸਲੂਕ ਸਹਿਣੇ ਪੈਣ। ਸੱਸਾਂ ਦੇ ਮਿਹਣੇ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀ ਕੁੱਟ ਅਤੇ ਹਵਸ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਧੀ ਦੇ ਦੁੱਖ ਸਹਿਣੇ ਹੱਦੋਂ ਪਰੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਫੇਰ ਏਸ ਤੋਂ ਉਤੇ 'ਦਾਜ'। ਦਾਜ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ? ਧੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਮਾਪਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕੁਝ ਘਰੇਲੂ ਸਾਮਾਨ, ਚੋਣਵੇਂ ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲੀੜੇ ਲੱਤੇ। ਪੁੱਤ ਘਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ, ਧੀ ਦਾ ਵੀ ਉਸ ਘਰ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ 'ਤੇ ਕੁਝ ਹੱਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੇਕੇ ਘਰੋਂ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਰੁਖਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਮੌਕੇ, ਲੋਹੜੀ, ਤੀਆਂ, ਦੀਵਾਲੀ ਆਦਿ ਤਿਉਹਾਰਾਂ 'ਤੇ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਬਣੀਆਂ। ਫੇਰ ਇਹ ਰਸਮਾਂ ਕਦੋਂ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈਆਂ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ? ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਹੋਰ ਵਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਸਟਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਕੁੜੀ ਤੋਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰਖੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਵਿਆਹ, ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਬਰਾਤਾਂ, ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੰਬਰ ਛੂਹੰਦੇ ਭਾਅ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਢਿਆਂ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਧੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅੱਗ ਦੀ ਭੇਟਾ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ ਤੀਜੇ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨ ਉਤੇ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਧੀ ਨੂੰ ਜੰਮਦਿਆਂ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਜਾਂ ਨਰਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਰਨ ਹੈ ਸਾਡੀ ਵਿਗੜੀ ਸਮਾਜਕ ਵਿਵਸਥਾ। ਕਿੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਇਹ ਧੀ? ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਭੈੜੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਦੇ ਬੱਸਾਂ ਵਿਚ, ਕਦੇ ਸਕੂਲਾਂ-ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ, ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ, ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਤੇ ਕਦੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵਿਚ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਧੀਆਂ ਵਿਆਹ ਮਗਰੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਦਾਜ ਦੇ ਦੁੱਖੋਂ ਜਾਂ ਨੌਕਰੀ ਪੇਸ਼ਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵਿਆਹੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਝਾਂਸੇ ਹੇਠ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਜਾਂ ਝੂਠੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਫੂਕ 'ਚ ਲਿਆ ਕੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਵੀਂ ਚਲੀ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਹਨੇਰੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਧੀ ਦੀਆਂ ਸੱਧਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਰੋਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਲਾੜੇ ਉਡੀਕਦੀਆਂ ਰੁਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਿਆਹ ਬਹਾਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਕ, ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰ ਮੁੜ ਫੇਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ।
ਆਮ ਆਦਮੀ ਜਾਂ ਜੱਟ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਜੋ ਆਪਣੀ ਆਰਥਕਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਥੋਂ ਲਿਆਵੇ ਧਨ ਧੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ? ਕਿਵੇਂ ਕਰੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਲੱਖਾਂ ਦੇ ਸੌਦੇ? ਕਿਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਵੇ ਜੋ ਆਪ ਹੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮਾਂਮਾਰੇ ਪਿਓ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਓ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਜ ਕੇ ਲੂਣ ਭੁਕਿਆ ਅਤੇ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰੀਕਣ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਜ਼ਤ ਤੋਂ ਡਰਦਾ, ਆਰਥਕਤਾ ਨਾਲ ਲੜਦਾ, ਧੀਆਂ ਦੇ ਅਸਹਿ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਪਿਓ ਕੋਲ ਇਕ ਹੀ ਰਾਹ ਬਚਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਹ ਹੈ ਕਿ ਧੀ ਜੰਮੀ ਹੀ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਕਾਤਲ ਬਣ ਬਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਹੀ ਔਲਾਦ ਦਾ। ਅਤੇ ਮਾਂ, ਜੋ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਪਤੀ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਉਸ ਕੋਲ ਵੀ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ ਆਪਣੀ ਮਮਤਾ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ।
ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿਚ 'ਧੀ ਨਾ ਮਾਰੋ', 'ਧੀਆਂ ਬਚਾਓ' ਦੀਆਂ ਦੁਹਾਈਆਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਅਣਗਿਣਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਭਾਸ਼ਣ, ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਧੀ ਕਿਉਂ ਮਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਈ ਜਾਵੇ? ਇਸ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਸਭ ਚੁੱਪ ਹਨ। ਅੱਜ 70 ਫੀਸਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਕੂਲ ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹਨ ਜਾਂ ਆਰਥਕ ਘੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਪੁਖਤਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਹਨ। ਔਰਤ ਲਈ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਆਸਰੇ ਤੋਂ ਵਿਚਰਨਾ ਨਾਮੁਮਕਿਨ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਵਿਚ ਰਾਖਵਾਂਕਰਣ ਤਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੱਕ ਅਪੜਨ ਦਾ ਰਾਹ ਕੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ। ਵਿਕਸਿਤ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਤਲਾਕਸ਼ੁਦਾ ਜਾਂ ਵਿਧਵਾ ਮਾਂਵਾਂ ਦਾ ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਅਣਹੋਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਪੇ ਉਮਰ ਭਰ ਸਹਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਾਜ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਬੇਲੋੜੇ ਖਰਚੇ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਠੋਸ ਉਪਰਾਲੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਹੀ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਦੇ ਕਾਤਲ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਰਨੋਂ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੀਣ ਦਾ ਹੱਕ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈ ਸਕਣ। ਕਿਸੇ ਮਾਪੇ ਨੂੰ ਹਰ ਵਕਤ ਧੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਕੁਕਰਮ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਹਰ ਧੀ ਵਧੀਆ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕੇ, ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਚਰ ਸਕੇ ਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲੱਭ ਸਕੇ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਬਚਾ ਸਕਾਂਗੇ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਭਿਆਨਕ ਭਵਿਖ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਲਈਏ। ਲੋੜ ਹੈ ਸਿਰ ਜੋੜ ਕੇ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ, ਨਾ ਕਿ ਕੇਵਲ ਦੁਹਾਈਆਂ ਦੇਣ ਦੀ।
Comments
harry soroa
ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁਕਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ , ਸਿਰਫ ਔਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਕਾਂ ਪਾਰਟੀ ਯਾਗਰੁਕ ਹੋਣਾ ਹੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਕਾਨੂਨੀ ਹੱਕ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਲੈਂਦੀ , ਓਦੋਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦੀ ਰਹੇਗੀ |
Harkawal Virk
Totally agree, jagrook hon nal ziada farak nahi painda.kiyunke society tan uhhi rahndi ae te aaj v kasoor te tohmattan aurat de hisse hi aayin. Sagon hakkan paratti nirri jagrookta,dimagi ullajhan hi vadhayundi hai
ਇਕਬਾਲ
ਜੇ ਤਾਂ ਇਹ ਲੇਖ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਦਮ ਨੇ ਰਾਜਵੀਰ ਜੀ ਦੇ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਖੁਸ਼ਾਮਦੀਦ | ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਬਿਉਰੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਉਹ ਚਿੰਤਿਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਕਲਮ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਪਾ ਵਿਰੋਧ ਹਨ ਉਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇੱਕੋ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਅਧੂਰੀ ਪਕੜ | ਕੁਝ ਨੁਕਤੇ : “ਨਰਮਦਿਲੀ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਹੋਣਾ ਔਰਤ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਭਾਅ ਹੈ।” ........ ਇਨਸਾਨੀ ਸੁਭਾਅ ਕਿਸੇ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਸਿਰਜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਝੁਕਦਾ ਰਿਹਾ ਉਹ ਨਰਮਦਿਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ ਆਕਰਮਕ ਰਿਹਾ ਉਹ ਸਖਤ ਜਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੋ ਇਸ ਕੋਰੀ ਬਕਵਾਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਅਜਿਹਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ | ਇਹ ਮੰਨ ਲੈਣਾ ਜਿਆਦਾ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਔਰਤ ਤੇ ਮਰਦ ਵਿਚਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਨੇ ਔਰਤ ਦਾ ਇਹ ਸੁਭਾਅ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜੋ ਹੈ | ............... “ਜੇ ਮਰਦ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਲਕੀ ਮਾਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ 'ਮਾਂ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੂਜਾ ਰੱਬ ਔਰਤ ਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਤਾਲਮੇਲ ਸਦਕਾ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਨਿਜਾਮ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਉਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇਸ ਨਿਜਾਮ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂ ਹਿੱਸੇ ਆਏ ਹੱਕ ਅਤੇ ਫਰਜ਼ ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼ ਨਹੀਂ?”...... ਇੱਥੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗੜਬੜ ਹੈ ਇੱਕ ਫੂਕ ਜੋ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਰਦ ਨੇ ਹੀ ਛਕਾਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰੱਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਹੈ, ਰੱਬ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ (ਵਿਗਿਆਨ ਸਾਬਿਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ) ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਹੋ ਕਿਵੇਂ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਅਜਿਹੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਔਰਤ ਵੱਲੋਂ, ਇਹ ਉਸਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ | ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖੁਦ ਤੇ ਲੈ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਔਰਤ ਮਰਦ ਵਿੱਚ ਤਾਲਮੇਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਤੋਂ ਔਰਤ ਨੇ ਪਾਸਾ ਵੱਟੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਮਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਮੋਮੋਠਗਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਸੱਤਾ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਮਰਦ ਹੱਥ ਹੋਣ ਕਾਰਨ | ਨੁਕਸ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਹੈ “ਪਰ ਕਿਉਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇਸ ਨਿਜਾਮ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ? ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਮਰਦ ਦੋਵੇਂ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਸਿਰਫ ਮਰਦ ਦੀ (ਮਨੁੱਖ ਆਖਕੇ) ਬਾਤ ਪਾਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਹੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕੀਤੇ | .............ਰਾਜਵੀਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦਿਆਂ : ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜਕੇ ਬਹੁਤ ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋ | ਇਸ ਧੋਖੇ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਛੇਤੀ ਹੋ ਸਕੇ ਦੂਰ ਕਰ ਲਵੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖਾਸ਼ੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹੋਵੇ ਔਰਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ | ਇੱਥੇ ਉਹੀ ਗੁਲਾਮ ਯੁਗ ਰਿਹਾ ਉਹੀ ਰਜਵਾੜਾਸ਼ਾਹੀ ਰਹੀ | ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਲਿਖੇ ਇਤਹਾਸ (ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਮੀਆਂ ਮਿੱਠੂ) ਵਿਚੋਂ ਚੁੱਕਕੇ ਵੇਰਵੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮਹਾਨਤਾ ਦੇ | ਕੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਮਾਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਰਾਜਾ ਭੁਪਿੰਦਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਮੋਟਾ ਰਜਵਾੜਾ ਸਭ ਲਈ ਹੀ ਔਰਤ ਭੋਗ ਦੀ ਵਸਤ ਰਹੀ ਹੈ ? ਖੋਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਰਾਜਾ ਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੀ ਮਰਦ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਕੀ ਗਿਣਤੀ ਸੀ, ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਉਲੇਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਧੀ ਦਾ ਉਲੇਖ ਦਰਜ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ) ਜੇ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ | ਜੋ ਉਲੇਖ ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੁਨੀਆਂ/ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਵੀ ਜਿਕਰਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਸਿਵਾਇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਵਾਕ ਦੇ ਜੋ ਕਿ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਹਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਮਾਜ ਤੇ ਅਸਰਕਾਰਕ ਵੀ ਹੋਵੇ (ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬੋਲਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ) ਪਿੰਡ ਦਾ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਆਪਣੇ ਮੁਜਾਹਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਔਰਤ ਦਾ ਭੋਗ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਿਸਦੀਆਂ ਡੀਂਗਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਹੱਕੀਆਂ ਹਨ | ਸਾਫ਼ ਸਾਫ਼ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਤਰੀ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਪਿੱਤਰੀ ਸੱਤਾ ਦੇ ਅਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਔਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਖਿੱਤੇ ਦਾ ਫਰਕ ਕੀਤੇ | ਸੱਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਧਿਰ | ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਦਹੇਜ ਗਲਤ, ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਦੀ ਸੌਦੇਬਾਜੀ ਗਲਤ (ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ) ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਆਖਦੇ ਹੋ ਲੜਕੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਚੋਂ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਵੀ ਗਲਤ ਹੈ ਇਹ ਕਿਉਂ ਗਲਤ ਹੈ ? ਜੇ ਗਲਤ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਕੀ ਹੈ ? ਜੇ ਬਾਪ ਧੀ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਚੋਂ ਹਿੱਸਾ ਨਾ ਮੰਗ ਲਵੇ ਫਿਰ ਇਸ ਬਾਪ ਤੇ ਤਰਸ ਦੀ ਕੀ ਵਜਾਹ ਰਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ..... ਰਹੀ ਗੱਲ ਅੱਜ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਇਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਦੇ ਔਰਤ ਮਰਦ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਰਹੀ ਹੈ ਉਸਦਾ ਰੂਪ ਪ੍ਰਵਰਤਿਤ ਹੋਕੇ ਉਹ ਮਰਦ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ | ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਅਖੌਤੀ ਗਣਰਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਮੌਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਭਾਵੁਕ ਜਿਹੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਨਾਹਰੇ, ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ, ਉਸਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੋਣ ਦੇ ਝੂਠੇ ਵਿਖਿਆਨ ਫੜਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਪਰਚਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਔਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕੋਈ ਮਰਦ ਲੜੇਗਾ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਝੂਠ ਹੈ | ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਨੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਨਿਖਾਰਿਆ ਹੈ (ਉਸਦੀ ਦੇਣ ਹੈ) ਉੱਥੇ ਇਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ | ਪਿਆਰ ਤਦ ਹੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਵੇਗਾ ਜਦ ਵਿਚਕਾਰ ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ | ਪਰ ਤਦ ਤੱਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਕਮਰਕਸਾ ਕਸਕੇ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਇਹ ਯਾਦ ਰਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਲੜਾਈ ਉਸਨੇ ਖੁਦ ਲੜਨੀ ਹੈ ਤੇ ਖੁਦ ਹੀ ਖੋਜ ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ ਤਹਿ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਲੜਾਈ ਦੀ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ਮਰਦ ਕਿਤੇ ਨਿਗੁਣਾ ਸੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦੀ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਤਾ ਤੇ ਬੈਠੀ ਧਿਰ ਮਜਲੂਮਾਂ ਦੀ ਸਾਥੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ |
ritu
nice1
ਨਿਬੰਧ
- ਆਪਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਵੇਲਾ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ - ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਪਵਨ
- ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਕਾ - ਰੂਪਇੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਫ਼ੀਲਖਾਨਾ)
- ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਾਕੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਜੀ -ਪ੍ਰੋ. ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੂੜੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਇਹ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਕੀ? -ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ ਸੁੱਖੀ
- ਅਪਾਹਜਾਂ, ਬੇਸਹਾਰਿਆਂ, ਲਾਵਾਰਸਾਂ ਦਾ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ: ਪਿੰਗਲਵਾੜਾ
- ਲੰਮੇਰੀ ਵਾਟ ਬਾਕੀ ਹੈ... ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟਸ਼ਮੀਰ
- ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਜਿਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸ਼ਾਇਰ : ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ
- ‘ਸਿਰਜਣਾ’ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਜਸਵੀਰ ਸਮਰ
- ਗੱਠੜੀ - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ -ਗਗਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ -ਏ -ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਬੁੱਤ -ਸ਼ਿਵ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਬ੍ਰਾਂਡਿਡ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਨਾਮ ਨੋ ਬ੍ਰਰਾਂਡ ਜ਼ਿੰਦਗੀ - ਡਾ. ਖੁਸ਼ਪਾਲ ਗਰੇਵਾਲ
- 14 ਫਰਵਰੀ : ਵੈਲੇਨਟਾਈਨ ਡੇਅ
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਸਕੂਲ -ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ
- ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਫਰਕ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਛੇੜਛਾੜ ਤੋਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ਤੱਕ ... - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- 250-300 ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ -ਰਜਨੀਸ਼ ਗਰਗ
- ਜਾਣੋ, ਜਾਗੋ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੋ!
- 10 ਸਤੰਬਰ : ਵਿਸ਼ਵ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਰੋਕਥਾਮ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਵਿਸ਼ਵ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦਿਹਾੜਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗਈ ਆ ਮਾਏ ਹੋ ਨੀ… - ਡਾ. ਸਿਮਰਨ ਸੇਠੀ
- ਮੰਮੀ ਪੀਂਘ ਕਿਹਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ? - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ
- ਅਡੋਲ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਨਿਹਚਾ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ ਬਾਬਾ ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ
- ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ - ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਜਰਾਜ
- ਸ਼ੌਂਕੀ, ਸਕੀਮੀ ਤੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਤਾਇਆ ਕੋਰਾ -ਗੁਰਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਰ
- ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ - ਗੁਰਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਰ
- ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟਦਾ ਮਨੁੱਖ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਨਰਸ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤਿਉਹਾਰ ਲੋਹੜੀ -ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਤਰ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਜਵਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਬਸ ਇਕ ਵਾਰ ਨੌਕਰੀ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜਾਣ ਦਿਓ : ਮਾਇਕਲ ਡੀ ਯੇਟਸ
- ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਅਖਾਣ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਯਥਾਰਥ ਦੀ ਪਗਡੰਡੀ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਕਸਰ - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ ‘ਸੁੱਖੀ’
- ਤੁਰਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ . . . - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ ਸਪੱਰਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ : ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ -ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਰਵੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਅਨੇ - ਸ਼ਿਵ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਵਾਹ ਓ ਖਰਬੂਜ਼ਿਆ ਤੇਰੇ ਵੀ ਨਵੇਕਲੇ ਰੰਗ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਲਿਚਿੰਗ- ਅਸਗਰ ਵਜਾਹਤ
- ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੁਰੀਲੇ ਦੇ ਘਰ - ਮਨਦੀਪ
- ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਵਿਹਲਾ ਮਨ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਘਰ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਸਮੇਂ ਦੀ ਧੂੜ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਿਆ ਬੰਦਾ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ, ਵਡੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਦ -ਨਰਾਇਣ ਦੱਤ
- ਇੱਕ ਖ਼ਤ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਮ
- ਵੈਨਜੂਏਲਾ ਰਾਜਪਲਟੇ ਦੇ ਯਤਨਾਂ 'ਚ ਅਮਰੀਕੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ -ਮਨਦੀਪ
- ਸਮਾਰਟ ਫ਼ੋਨ 'ਚ ਸਿਮਟਦਾ ਸੰਸਾਰ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਸੜਕੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਰ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ ਬੁਰਜ ਸੇਮਾ
- ਯੂਨੀਸੇਫ (UNICEF) - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਉਮੀਦ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬਰੂਹਾਂ 'ਤੇ ਖੜਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ –ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਢਿੱਡੋਂ ਭੁੱਖੇ ਰੂਹ ਦੇ ਰੱਜੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਿਲਬਰ’ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ 'ਤੇ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
- ਲੋਕ ਕਵੀ ਬਾਬਾ ਨਜਮੀ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੁੰਦਿਆਂ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਉੱਘੀ ਰੰਗਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾ ‘ਬਖਸ਼ ਸੰਘਾ’
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਡੁੱਬਦੀ ਖੇਤੀ -ਕਰਾਂਤੀ ਆਉਣ ਨੁੰ 50 ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਨੇ - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਹਿੰਸਕ ਭੀੜ ਦਾ ਭੀੜਤੰਤਰ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬੇਕਲ ਉਤਸ਼ਾਹੀ : ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦ 'ਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਇਰ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ
- ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ - ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਰਨ
- ਔਕਾਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਸੁਪਨੇ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਵਾਹਾਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦ - ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ
- ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਸਾਏ ਹੇਠ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੇ ਜਵਾਨੀ -ਐਡਵੋਕੇਟ ਗੁਰਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਸਿੰਘ
- ਮਾਈ ਸੁੰਦਰਾਂ -ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਅੱਖਾਂ ਹਨ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਰੁਝਾਣ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਮੁਆਫ਼ੀਨਾਮਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਲੰਗਰ –ਕੇ.ਐੱਸ. ਦਾਰਾਪੁਰੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਉੱਘੇ ਚਿੰਤਕ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਕੀ ਕੈਨੇਡਾ, ਬਾਹਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਪਿਆਂ ਵਰਗੀ ਹੈ?
- ਨੇਤਾ ਜੀ ਕਦੋਂ ਆਉਣਗੇ? - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ਉਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਛੱਡ ਆਏ ਖੀਰਾਂ ਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪੂੜੇ! - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਈਸੜੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਿਹਨਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦੀ ਰਹੇਗੀ
- ਬਾਬਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਰੰਘਰੇਟਾ ਦੀ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹਾਦਤ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਪਲੇਠੀ ਰਚਨਾ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਸਿਖਾਇਆ - ਪ੍ਰੋ. ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਕੂਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ...ਤੇ ਭਾਲਦੇ ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਸਮਾਜ ਹਾਂ - ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੰਗ
- ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਆਉਂਦੈ ਸਾਉਣ, ਪਰ ਤੀਆਂ ਲਾਵੇ ਕੌਣ? -ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪਿੱਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਧਰੂ ਤਾਰਾ ਮੁਕੇਸ਼ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮੁੰਹਮਦ ਰਫ਼ੀ - ਗੁਰਮੀਤ ਰਾਣਾ
- ਸ਼ਰਤ - ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ...ਤਾਂ ਕਿ ਚੁੰਝ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ ਨੂੰ ਨਾ ਤਰਸੇ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- “ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ” -ਅਕਸੈ ਖਨੌਰੀ
- ਸੱਜਣਾ ਸਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣੇ ਮਾਪੇ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ‘ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ’ : ਕੀ ‘ਪੰਜਾਬ’ ਸ਼ਬਦ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਟਾਈਟਲ ਵਿੱਚੋਂ?
- ...ਤੇ ਉਸ ਹਾਦਸੇ ਨੇ ਬਦਲਿਆ ਟੀਚਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕਰੀਏ ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸਰੂਮ -ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ
- ਸ਼ਰੀਫ ਬਣਨਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਲੋਕ ਹੱਸਦੇ ਨੂੰ ਦੇਖ਼ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹਨ, ਰੋਂਦੇ ਨੂੰ ਹਸਾਉਂਦੇ ਹਨ - ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਨਾ ਭੁੱਲਣਯੋਗ ਹਸਤੀ ਇਕਬਾਲ ਅਰਪਨ
- ਵਣ ਵਾਲਾ ਘਰ - ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿਰੜੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਬਾਲ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਸਰਾਭਾ - ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਕੁੱਤੀ ਭੇਡ -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ਸਾਡਾ ਪਿਆਰਾ ਸਾਥੀ ਸਤਨਾਮ -ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ
- ਆਪਣਾ ਮੂਲ ਪਛਾਣ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਮਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਉਂ– ਮਾਂ ਬਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਮਦਰਜ਼-ਡੇਅ – ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਾਊਥ ਇੰਡੀਅਨ ਸਮਝਿਆ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਮਾਂ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸਫ਼ਰ -ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਗੀ
- ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ - ਬੱਗਾ ਸਿੰਘ
- ਕੋਈ ਨ੍ਹੀਂ ਸੁਣਦਾ ਭੁੱਖਾਂ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਦਰਦ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਅਜ਼ਾਦ - ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕਿਸਾਨ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹੈ ਵਿਰਸਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- "ਬੱਲ! ਆਹ ਪੱਗ ਦੀ ਪੂਣੀ ਤਾਂ ਕਰਾਈਂ ਆ ਕੇ ਕੇਰਾਂ"... - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਮੇਰਾ ਨਾਂਅ ਮੰਗਲ ਸਿਘ ਐ ਜੀ... - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ - ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਭਤੀਜ! ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਾਰੀ ਕਦੋਂ ਆਊਗੀ... –ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਘਣਸ਼ਾਮ ਜੋਸ਼ੀ
- ਚੀਸ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕਦੇ ਫ਼ਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਘਰ ਦਾ ਮੋਹ -ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- ਅਨੋਖਾ ਇੰਨਸਾਫ –ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੋਕਣ ’ਚ ਕੰਪਿਊਟਰੀਕਰਨ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸੁਣੋ ਸੁਣੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਹੋ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਬੰਦਿਓ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ... ਰੁੱਤ ਬੇਈਮਾਨ ਹੋ ਗਈ - ਜਗਦੀਪ ਸਿੱਧੂ
- ਇੱਕ ਪਰਚੀ, ਦੋ ਰੁਪਏ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੂਹਣੀ ਮੋੜ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰ
- ਕੀ ਪਤੈ ਸ਼ਰਾਬੀ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡ ਦੇ ... - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸਾਥੀ ਨੇ ਰੁੱਖ ਜੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰੇ ਮਨੁੱਖ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ -ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਵੇਖੀ ਸੁਣੀ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਥਾਪ ਭਰਵੇਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਚ–ਪੰਜਾਬਣਾਂ -ਡਾ.ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜਿਸ ’ਤੇ ਜੱਗ ਹੱਸਿਆ, ਉਸੇ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਮਿਲਾਵਟ ਦਾ –ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਮਰ ਕੇ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ ਚਮਕੀਲਾ - ਸੰਦੀਪ ਰਾਣਾ
- ਪਰਖ- ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋ ਕਲਾਂ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਪੁੱਛੀ ਸ਼ਰਫ ਨਾ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਤ ਮੇਰੀ. . . - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਖੇਡਾਂ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਖਿਲਾਰ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਕਦੋਂ ਚੜ੍ਹੇਗਾ ਪੰਜਾਬ ਦਿਆ ਸੂਰਜਾ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਫੇਰ ਮੁੜ ਕੇ ... - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ
- ਗੁਲਾਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇਤਾ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਦੋ ਰੋਜ਼ਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸ਼ੁਰੂ
- ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਅਣਕਹੀ ਦਾਸਤਾਨ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਬੁੱਘੀ ਪੁਰਾ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨਿਵਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰਨੂਰ ਗਿੱਲ ਦੀ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ
- ਵਿਵੇਕ ਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ… -ਸੰਦੀਪ ਰਾਣਾ ਬੁਢਲਾਡਾ
- 2015 ਮੈਨ ਬੁਕਰ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਮਾਰਲੋਨ ਜੇਮਜ਼ ਦਾ ਨਾਵਲ “ਏ ਬਰੀਫ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ ਸੈਵਨ ਕਿਲਿੰਗਜ਼” -ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- ਆਓ ਨਵੇਂ ਪੈਂਡੇ ਤੈਅ ਕਰੀਏ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਲੋਕ-ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਾਮਰੇਡ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਲਾਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਸੇ ਮਾਣੋ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਹਾਜੀ ਬਾਬਾ ਸਲਾਮ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਨਵਾਂ ਵਰ੍ਹਾ ਨਵੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਨਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ 2016 ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ - ਰਾਣਾ ਬੁਢਲਾਡਾ
- ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਸਤਾਖਰ ਉਸਤਾਦ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਸੁਲੱਖਣ ਸਰਹੱਦੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਰੰਗੀਲ਼ਪੁਰ
- ਮਾਸਟਰ ਖੇਤਾ ਸਿੰਘ ਲਈ ਬਣੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀ -ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਰੰਘਰੇਟਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਪਾਉਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਗੱਜਣਵਾਲਾ ਕਰਤਾਰਾ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਵਿਸ਼ਵ ਅੰਗਹੀਣ ਦਿਵਸ ’ਤੇ ਤਿਆਗੋ ਤਰਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਫਰੈਡਰਿਕ ਏਂਗਲਜ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ... - ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦੁਰ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਮਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਬਣਨਾ ਪਵੇਗਾ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਸਮੇਂ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਡਾ ਪਹਿਰਾਵਾ -ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦਾ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਵੀ ਜੰਮਦੇ ਨੇ -ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਘਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ - ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਰੱਖੜੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਕਿੱਧਰ ਗਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ? - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਓ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ’ਚ - ਮੱਖਣ ਕਾਲਸਾਂ
- ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ
- ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿੱਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ : ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਰਿਸ਼ਤਾ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਪੰਛੀ ਕਾਂ
- ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ: ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ
- ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਪੁਰਸ਼ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
- ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ
- ਦਾਦਾ ਜੀ ਚਲੇ ਗਏ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਯੋਗ 'ਕਲਾਮ' –ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗਾਥਾ: ਕਾਮਰੇਡ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫਤਿਹਪੁਰ ਕਲਾਂ
- ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸਹੀ ਹੈ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨਾਂ ਦੀ ਹੋੜ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਕਾਲਸਾਂ - ਮਨਦੀਪ
- ਵਰਤਮਾਨ ਮਨੁੱਖ ਖਪਤਕਾਰੀ ਤੋਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਤੱਕ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਬਾਹੁਬਲੀ: ਇਹ ਸਹਿਮਤੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ? - ਐਨਾ ਐੱਮ ਐੱਮ ਵੇਟੀਕਾਡ
- ਹਾਰ ਤੋਂ ਜਿੱਤ ਵੱਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਸੁਨਾਮ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਲਲਤੋਂ
- ...ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਟੀ ਐਂਡ ਐਫ ਸੀ ਯਾਨੀ ਫੇਸਬੁਕ ਤੇ ਟਵੀਟਰ -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਮੈਨ ਡਾਕਟਰ ਕਲਾਮ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਪੈਸੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ’ਚ ਰੁਲਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ -ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸਮਾਜ ਦੀ ਅੱਖ ’ਚ ਤਿਣ ਨੇ ਇਹ ਨਸ਼ੇ - ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਰੱਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੌਣ? -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਵਿਵੇਕ -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸਾਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਤੁਮ ਹੀ ਸੋ ਗਏ ਦਾਸਤਾਂ ਕਹਿਤੇ-ਕਹਿਤੇ - ਬੇਅੰਤ ਮੀਤ
- ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਸਕਾਉਣਾ ਸਿੱਖੋ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਵਿਹਲੜਾਂ ਨੇ ਕਸਰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਯੋਗਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ - ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਨੋਟ ਉਹੀ ਨੇ ?- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਮੈਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਸਮਾਜਵਾਦ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ - ਰਾਹੁਲ ਸੰਕਰਤਾਇਨ
- ਬਹੁ-ਬਿਧ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਨੰਦ -ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- 'ਗ਼ੱਦਾਰ' ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਨਿਘਾਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਮੇਰਾ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਰੋਹ -ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- …ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਜਬਰ ਜ਼ਿਨਾਹ ’ਚ ਲਿਤਾੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਦੱਸੋ ਮੈਂ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਭੋਜਨ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ, ਜੋ ਅਸੀਂ ਖਾ ਰਹੇ ਹਾਂ-ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਪੁਰਾਤਨ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਰੌਚਿਕ ਗਾਥਾ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕਦੇ ਵਿਰਸਾ ਵੀ ਮਰਿਆ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਬਾਪੂ ਵਰਗੇ ਜਿਉਂਦੇ ਆ ! - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਰਵਰਕ ਲਈ ਫ਼ੋਟੋ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਜੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਿੰਨੀ ਕਮਲੀ ਹਾਂ ਮੈਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਮਾਈਆਂ ਰੱਬ ਰਜਾਈਆਂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਅਤੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਤੇ ਗਾਇਕ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਉਹ ਪਾਗਲ ਨਹੀਂ ਸੀ. . . - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਯਹ ਦੁਨੀਆਂ ਅਗਰ ਮਿਲ ਭੀ ਜਾਏ ਤੋ ਕਿਆ ਹੈ. . . -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਪਹਿਲੀ ਹਵਾਲਾਤ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰਾ
- ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਗੱਲ ਨਾ ਜਾਣ ਸਕਿਆ - ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹਾਰ
- ਬੁਢਾਪਾ ਸਰਾਪ ਨਹੀਂ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਹਿੰਗਾ ਪਿਆ ਮੈਨੂੰ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਦਾ ਚਸਕਾ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਤਖ਼ਤੀ ਉਡੀਕ ਰਹੀ ਹੈ. . . -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਲਾਸ਼ ਖੋਹੀ ਵੀਰਾ ਤੇਰੀ ਅੱਧ-ਝੁਲਸੀ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰਾ
- ਜਦੋਂ ਨਕਲ ਮਾਰੀ ਵੀ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਛੂਟਤੀ ਨਹੀਂ ਕਾਫ਼ਿਰ ਮੂੰਹ ਕੋ ਲਗੀ ਹੂਈ - ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮੁਆਫ਼ੀ ਦਾ ਲਾਸਾਨੀ ਮੁਜੱਸਮਾ ਪ੍ਰਭੂ ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ -ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਸਿਰ ਦਰਦ -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮੱਧਮ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਨਾ ਹੋਰ ਦੇ ਲਉ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ – ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸ਼ੇਰੂ - ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਇਹ ਕੇਹਾ ਚੇਤਰ ਆਇਆ ਨੀ ਮਾਏ ! -ਦੇਵਿੰਦਰ ਅਗਰਵਾਲ
- ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਸਾਡੇ ‘ਅਮਲ ਜਾਂ ਭੁਲੇਖੇ’ - ਵਰਿੰਦਰ
- ਨਿਯਮ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਹਾਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ! -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਸੁਭਾਅ ਹੋਵੇ ਮਿਲਣਸਾਰ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਡਾ. ਰਾਸ਼ਟਰਬੰਧੂ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਮ ਦਿਲ ’ਤੇ ਲਾਇਆ ਉਹ ਰੋਗੀ ਬਣ ਗਏ -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਚੁਰਾ ਲਓ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਪਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਔਰਤ ਆਗੂ ਰੋਜ਼ਾ ਲਕਸਮਬਰਗ -ਮਨਦੀਪ
- ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੋ. ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਹੋਣ ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ - ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ
- ਯੂਨਾਈਟਡ ਪੰਜਾਬ ਫੁਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਮਾਹਿਲਪੁਰ: ਫੁਟਬਾਲਰਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਅਲੰਬਰਦਾਰ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣੋ -ਸੰਤੋਂਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ’ਚ ਦੋ ਬਾਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਬੱਚੀ ਸੁਖਚੰਚਲ ਕੌਰ ਨੱਨੂੰ
- ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਨਾ ਜਾਈਂ ਮਸਤਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਚਿਲਮ ਫੜਾ ਦੇਣਗੇ ਬੀਬਾ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- 7 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ... ਅਤੇ 10 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ - ਸੁਕੀਰਤ
- ਬੁਢਾਪੇ `ਚ ਜੁਆਨੀ ਦਾ ਅਨੰਦ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਅਸੀਂ ਕੀ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ ? -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- 'ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ'(ਅਪਣਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਢਲਾ ਥੰਮ੍ਹ ਸੀ ਫ਼ਾਲਕਨ
- ਸੋਚ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਕਾਸ਼ ਕਿਤੇ ਉਹ ਬੀਤੇ ਵੇਲੇ ਮੁੜ ਆਵਣ –ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹਾਰ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਰਹੇ… -ਦਵੀ ਦਵਿੰਦਰ ਕੌਰ
- ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪੀਡੀਆਂ ਗੰਢਾਂ -ਸੰਤੋਂਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਪੀੜਾਂ `ਚ ਪਰੋਏ ਹਾਸੇ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਖਿਓਂ ਮਿੱਠੜੇ ਬੋਲ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਅਸਲ ਫਰਿਸ਼ਤਾ - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਦੋਸਤੀ ਰਹਿਤ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੌੜੀਆਂ ਹਕੀਕਤਾਂ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਹੌਸਲਾ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੁੰਦੇ - ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਰਾਓਵਾਲੀ
- ਬੁਢਾਪਾ ਆਵੇ ਹੀ ਕਿਉਂ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਹੌਂਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਦਾ ਕਮਾਲ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਝੂਮ ਝਾਮ ਝੂਮਤੀ ਬਸੰਤ ਰਿਤੂ ਆਈ ਹੈ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਲੈਤ ਵਾਲੀ ਭੂਆ - ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ “ਮਾਧੋ ਝੰਡਾ”
- ਅਲਵਿਦਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ! -ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਰਾਓਵਾਲੀ
- ਐ ਭਰਿਸਟ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਮਨੁੱਖ ਤੇਰੀ ਔਕਾਤ ਕੀ ਹੈ ? - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਲੋਕੋ ਸੜਕ 'ਤੇ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਨਿਯਮਾਂ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਰਹੋ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜਨਮ ਦਿਨ -ਨੀਲ
- ਫੁੱਟਬਾਲ ਨੂੰ ਅਰਪਿਤ ਹੈ-ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਪੋਰਟਿੰਗ ਕਲੱਬ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਰਕਤ ਹੈ –ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਕੀ ਹੈ? - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਲੋਹੜੀ ਵੇ ਲੋਹੜੀ ਜੀਵੇ ਤੇਰੀ ਜੋੜੀ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਲਿਖਦਾ ਸੂਲੀ ਚੜਾਇਆ ਬਚਪਨ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਬਾਅ ਉਡੀਕ ਰੱਖੀ ਅਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਆਵਾਂਗੇ. . . - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਲੀ ਕਰੇ! -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਗਾਈਏ ਤਾਂ ਹਵਾਵਾਂ ਦੱਸਣ, ਸੁਣੀਏ ਤਾਂ ਅੰਬਰ ਨੱਚਣ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ - ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਰੂਪਾ
- ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਸਜੀਵ ਤੇ ਸਾਕਾਰ ਸਰੂਪ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਮਿਥਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ
- 37 ਅਧਿਆਪਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਹੱਲੂਵਾਲ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪੁਲੀਸ, ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨ, ਪਾਣੀ, ਪੱਗ ਅਤੇ ਪੂਣੀ - ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਚੱਕੀਰਾਹਾ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ -'ਨੀਲ'
- ਜੱਟ ਮਰ ਗਏ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਨੀ ਜੱਟੀਏ ਤੇਰੇ ਬੰਦ ਨਾ ਬਣੇ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਮੰਤਰ, ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਸਲਾਹ -ਨੀਲ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਮਰਜੀਤ ਖੇਲਾ
- ਮੋਜ਼ਰ ਜੋੜੀ ਦੀ ਯੁੱਗ ਪਲਟਾਊ ਖੋਜ -ਡਾ. ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਧੀਰ
- ਹਜ਼ੂਰੀ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪੂਨੇ ਵਾਲੇ - ਡਾ: ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੁਹਲ
- ‘ਧਰਤ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸੰਸਾਰ ਲਈ ਭੋਜਨ ਜੁਟਾਉਣਾ’ -ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲੋਹਾਮ
- ਪਰਦੇਸੀਂ ਵੱਸਦੇ ਅਧੇੜ ਪੰਜਾਬੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਿਰੋਗ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਵੰਗਾਰ -ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਮਹਾਨ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਡਾ. ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਸ.ਸ. ਛੀਨਾ
- ਸੱਚ ਆਖਦਾ ਸੀ ਨਰੈਣਾ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਰਮ, ਕਾਨੂੰਨ ਸਰਗਰਮ -ਨੀਲ
- ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ’ਚ ਫਸੀ ਬਜ਼ੁਰਗੀ -ਕੁਲਮਿੰਦਰ ਕੌਰ
- ਜਨਤਾ ਲਈ ਗਲਫ਼ਾਹੀ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆ ਜਾ ਜਿਨਪਿੰਗ ਝੂਟ ਲੈ, ਪੀਂਘ ਹੁਲਾਰੇ ਖਾਂਦੀ ! -ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਮਨ ਹੋਲਾ ਕਰ ਲਈਦਾ ਹੈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਚੁਆਨੀ ਵਾਲਾ ਭਿਖਾਰੀ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰਜਕ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਭਾਅ ਜੀ - ਡਾ: ਧਰਮਵੀਰ ਗਾਂਧੀ
- ਲੋਕ ਨਾਇਕ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਭਾਅ ਜੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਓ: ਅਲਗੋਜਾ ਵਾਦਕ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕ
- ਕੰਧਾਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ - ਰਮੇਸ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਸਰਾਧ ਹੈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਰਜਨ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਇਕ ਗ਼ੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਖ ਦੇ ਵਲਵਲੇ -ਸੁਕੀਰਤ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਵਾਨ -ਮਨਦੀਪ
- ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਮਰ ਗਈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਬਿਨ ਮਾਪੇ ਧੀਆਂ ਬੇਗਾਨੀਆਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਮੇਰੀ ਮਾਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿੱਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ : ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ -ਨੀਲ
- ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ -ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਸੇਵ ਦ ਗਰਲ ਚਾਈਲਡ - ਰਮੇਸ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸਿਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਮਾਣਕ : ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗ਼ੁਰਬਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਾ ਬਰਕਤ ਸਿੱਧੂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਾਲ ਜਾਂ ਬੜਾ ਸਾਂਗ ਕੱਢਣ ਦੀ ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ - ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਨਰ
- ਕਿਰਨਜੀਤਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਮਾਇਨੇ -ਮਨਦੀਪ
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ: ਟੀਕਾਕਾਰੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਆਗੂ - ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਔਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ: ਸਰਬੰਗੀ- ਕੀਟ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰ - ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਰਤ ਕਲਾ:ਪਰੰਪਰਾ ਤੇ ਮਹੱਤਵ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਤੁਸੀਂ ਲਿਖਦੇ ਕਿਉੇਂ ਹੋ? -ਏਦੋਆਦਰੋ ਗਾਲੇਆਨੋ
- ਸੂਖਮ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ : ਪੰਜਾਬ 1984 – ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਵੱਖਰੀ ? -ਜੀ. ਐੱਸ. ਗੁਰਦਿੱਤ
- ਅੰਬੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਸੇਂਗੀ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀਏ ਰਾਣੀਏ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬਾਬੇ ਬਾਦਲ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀਏ ਬੱਤੀਏ, ਦਸ ਜੇਠ ਦਾ ਦੁਪਹਿਰਾ ਕਿੱਥੇ ਕੱਟੀਏ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਫਰੋਲ਼ ਜੋਗੀਆ-ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸਾਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਜਾਗਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਝੁਲਸ ਰਹੀ ਹੈ ਇਨਸਾਨੀਅਤ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਨਾ ਫਿਰ ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਲੈ ਹੀ ਦਿੱਤੀ "ਲਾਲ ਬੱਤੀ" ਵਾਲੀ ਕਾਰ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਜਿਸ ਕਮਲਜੀਤ ਨੀਲੋਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਘੋਲੀਆ ਸੱਥ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਨਵਾਂ ਸੰਸਦੀ ਮੈਂਬਰ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਜਿਵੇਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਆਈ ਨਵੀਂ ਨੂੰਹ - ਹਰਮਨਦੀਪ 'ਚੜ੍ਹਿੱਕ'
- ਸਮਾਂ ਬੜਾ ਬਲਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਬਾਬਿਓ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਸਾਡੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਗਿਰ ਰਿਹਾ ਮਿਆਰ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੈਣੀ
- ਸੰਜੀਵਨੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਖ਼ੂਨਦਾਨ- ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਸਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਕੇ "ਮਰਦੋਂ ਬਣੇ ਜ਼ਨਾਨਾ ਵੇ ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਭੀੜ ਪਈ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਬੋਹਲ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਇਹ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਤਲ? -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ‘ਦਾਸ ਕੈਪਿਟਲ’ ਦਾ ਲੇਖਕ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਮਈ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਮਨਾਓ -ਮਨਦੀਪ
- ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮਈ ਦਿਵਸ- ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੋਹਮਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ! - ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਡਾ. ਗੁਰਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਕਲਾਕਾਰ ਮੁੱਲ ਵਿਕਦੇ ਆਜਾ ਛਾਂਟ ਲੈ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰੇ -ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਆਹ ਸਤਿੰਦਰ ਸੱਤੀ ਵਾਲੇ ਸੁਵਿਧਾ ਸੈਂਟਰ ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਚੰਦ ’ਤੇ ਬਣਾਏ ਨੇ! - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲਿਖਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ? -ਡਾ. ਬਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਗੁਲਾਬੀ ਪੱਗਾਂ ਨਾਲ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ 'ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ ਉੱਭਰਦਾ ਗੀਤਕਾਰ "ਰਾਜ ਨਿਜ਼ਾਮਪੁਰੀ" - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਆਸ਼ਕ ਬਾਰੇ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦਿਆਂ - ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਓਲ
- ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਂਹ ਵਾਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਂਹ ਮਾਫ਼ਕ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਬਚ ਸਕਦੀ ਏ - ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਦਾਜ ਬਦਲੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬੇਰੁਖੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਕੈਂਸਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਨ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਗਿ. ਭਵਖੰਡਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ: ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਭੈਣ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦਿਆਂ . . .- ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬੱਲੇ! ਬਾਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਹਾਂ - ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਅਸੀਂ ਮਲਵਈ ਨੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਰਵਾਨ ਕੇ ਹੋਤ ਚੀਕਨੇ ਪਾਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ੀਰੋ ਅਵਸਥਾ –ਗੀਤ ਅਰੋੜਾ
- ਫੌਜੀ ਤੇ ਫਰੈਸ਼ੀ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਹਾਏ! ਮੇਰਾ ਯਾਰਾਂ ਵਰਗਾ ਤਾਇਆ ਬੋਗੀ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਹਾਸਿਆਂ ’ਚ ਸਿਹਤਮੰਦੀ -ਪਵਨ ਉੱਪਲ
- ਬਾਬੂ ਮੰਗੂ ਰਾਮ ਮੁੱਗੋਵਾਲੀਆ :ਨਿਧੱੜਕ ਗਦਰੀ ਅਤੇ ਆਦਿ ਧਰਮ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਮੇਰੀ ਪਲੇਠੀ ਪੁਸਤਕ ਕਿਵੇਂ ਛਪੀ? - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬੇਗ਼ਮ ਅਖ਼ਤਰ: ਮਲਕਾ-ਏ-ਗ਼ਜ਼ਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਨੌਰਾ ਰਿਚਰਡ : ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਜਨਮਦਾਤੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਨਤਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ: ਪ੍ਰੋ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੀ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਰਤ ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਿੱਥੇ ਕੁ ਖੜੋਤੀ ਹੈ ? -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਓਏ ! ਏਹ ਤਾਂ ਪੇਂਡੂ ਨੇ - ਪ੍ਰੀਤੀ ਸ਼ੈਲੀ 'ਬਾਲੀਆਂ'
- ਖੂਹ : ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਜਿੰਦ ਜਾਨ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਕਿਨਾਰੇ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ ਤੇਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਲਾਮ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮੱਕਾ:ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰਨਾਲਾ - ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਐਗਨੀਜ਼ ਸਮੈਡਲੀ : ਗ਼ਦਰੀ ਵੀਰਾਂਗਣ - ਮਨਦੀਪ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
- ਇਹ ਹੈ ਚੰਗੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਿਮਰਜੀਤ ਮਾਣਕ :ਮੁੱਗੋਵਾਲ ਦਾ ਮਾਣ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਸੁਮੇਲ - ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪਿੰਡ ਚਕਰ ਦੀਆਂ ਕਿਆ ਬਾਤਾਂ! -ਪ੍ਰਿੰ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਈਏ? -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵੇ ਤੂੰ ਨੌਕਰ ਕਾਹਦਾ -ਬਲਜੀਤ ਬਾਸੀ
- ਕੰਵਰ ਸੰਧੂ -ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਬਰਤਾਨਵੀਂ ਸਾਮਰਾਜੀਏ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕਮ -ਮਨਦੀਪ
- ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਸਫਰ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਕਰੋਪੀ -ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ
- ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਹੈ ਯਾਰੋ ! –ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ - ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਪਾਣੀ ਪੰਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲਾ ਜ਼ਹਿਰੀ ਹੋ ਗਿਆ - ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ‘ਹਿਰਦੇ’
- ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਪੈੱਨ-ਮੇਰੇ ਪੈੱਨ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ - ਪ੍ਰੋ. ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਹਿਰਵੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਸੰਗ ਵਿਚਰਦਿਆਂ -ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਕਿਹੋ ਜਹਾ ਹੋਵੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ - ਡਾ. ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਨ, ਸਾਰੇ ਦਿਨ -ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਯੁੱਗ ਪੁਰਸ਼ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ -ਮਨਦੀਪ
- ਗੁਜਰੀ ਮਰਦੀ ਨਹੀਂ -ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ
- ਆਬ ਆਬ ਕਰ ਮੋਇਓ -ਨਜਮ ਹੁਸੈਨ ਸਈਅਦ
- ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਇੱਕ ਸੀ ਚਮਕੀਲਾ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੁੱਚਾ ਗੁਣ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖ਼ੈਰ-ਸੁੱਖ ਦੀ ਦੁਆ ਕਰਨ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ! -ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਜਤ ਜੀਵਨ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਲਤਾਂ -ਪੂਜਾ ਭੁੱਲਰ
- ਫੁੱਟਬਾਲ ਹੀ ਖੇਡ ਹੈ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ: ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ –ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੈਣੀ
- ਸਦੀਵੀ ਨਿੱਘ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤਿਓਹਾਰ: ਲੋਹੜੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਰੂਸੀ ਗਾਂਵਾਂ ਦੇਸੀ ਢੱਠੇ –ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਅਸੀਂ ਕਾਹਲੀ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਕਿਉਂ ਹਾਂ ? - ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਦੇ ਬੀਅ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ, ਗਵਰਨਰ-ਪੁੱਡੂਚੇਰੀ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ-ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਲੀਆਂ ਸੁੱਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਸ਼ਵੀ ਵਾਲੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗੁਜਰਾਲ ਜੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਬਦਲ ਗਿਆ -ਪ੍ਰਿੰ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਵਾਹ ਨੀ ਮੌਤੇ ਕਾਹਲੀਏ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਯਾਰ ਅਣਮੁੱਲੇ ਬਨਾਮ ਯਾਰ ਬੇਮੁੱਲੇ -ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸਦਾ ਲਈ ਤੁਰ ਗਿਆ ਹਾਸਿਆਂ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ ਭੱਟੀ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਰ ਲੁਧਿਆਣਵੀ: ਗੀਤਕਾਰੀ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ:ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਇੱਕ ਜਮਾਤ ਦਾ ਫ਼ਰਕ -ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ –ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਵਕਤ - ਵਿਸ਼ਵਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਸੋਹਣ ਦੀ ਯਾਦ -ਗੁਰਨਾਮ ਗਿੱਲ
- ਯਾਸ਼ੰਤਾ -ਬਿੰਦਰ ਪਾਲ ਫਤਿਹ
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ, ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ -ਗੁਰਚਰਨ ਨੂਰਪੁਰ
- ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਹਾਕਮ ਸੂਫੀ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਬਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸ਼ੇਖ਼ ਚਿੱਲੀ ਮਾਰਕਾ ਟਪੱਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ੈਰ ਕਰਨਗੇ? -ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਸਨਮਾਨ -ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਭੁਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਭੈਣ ਸੱਚੀਉਂ ਪਰਤ ਆਈ - ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚ ਕੌੜਤੁੰਮੇ ਤੋਂ ਵੀ ਕੌੜਾ ਹੁੰਦੈ -ਮਨਦੀਪ ਖੁਰਮੀ ਹਿੰਮਤਪੁਰਾ
- ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ 'ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ
- ਬਹੁੜੀਂ ਵੇ ਤਬੀਬਾ… -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਤੂਰ
- ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੁਪਰ ਸਟਾਰ ਦਾ ਚਲਾਣਾ – ਪ੍ਰੋ. ਐੱਚ.ਐੱਸ. ਡਿੰਪਲ
- ਧੀਆਂ ਧਿਆਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ -ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
- ਪਸ਼ੂ ਬਨਾਮ ਮਨੁੱਖ -ਪ੍ਰੋ. ਬਲਦੀਪ
- ਰੁਸਤਮ-ਏ-ਹਿੰਦ ਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਿਦਆਂ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਮੰਗਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਲਾਇਤੀ ਬੋਲੀਆਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਸਬੱਬੀਂ ਟਪਕੀ ਅਮੀਰੀ ਦੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ -ਸੁਕੀਰਤ
- ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਝੋਟਾ-ਕੁੱਟ - ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਖ਼ਤਰਾ ਤੇ ਖ਼ਬਰ -ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ
- ਮਹਿਕਾਂ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਨਿਘਾਰ - ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
- ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਮੈਨੂੰ ਇਉਂ ਨਾ ਮਨੋਂ ਵਿਸਾਰ… -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਔਰਤ ਹੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੈਣੀ
- ਮਿਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ‘ਪਛਾਣ’ ਸ਼ਹਿਰ ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਸੂਲੀ ਦੀ ਛਾਲ ਵਾਲੇ ਲੰਗੋਟੀਏ ਯਾਰ -ਸਫ਼ਰ ਜੀਤ
- ਪਕੌੜੇ ਖਾਣੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਅਲੋਚਕ ਝਗੜ ਸਿਓਂ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਦੁੱਗਲ ਜੀ ਤੇ ਮੈਂ -ਸੁਕੀਰਤ
rajinder aatish
aagaz to accha hae....