Wed, 30 October 2024
Your Visitor Number :- 7238304
ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
Posted on:- 03-07-2016
ਫਿਲਮ ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਉਡਾਇਆ ਗਿਆ ਗਰਦੋ ਗੁਬਾਰ ਮੱਠਾ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਗਰਦੋ ਗੁਬਾਰ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਫਿਲਮ ਨੇ 42 ਕਰੋੜ ਦੀ ਉਡਾਣ ਭਰੀ। ਫਿਲਮਕਾਰ ਮੰਡੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਵਹਿਣ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਾਉਣ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਹਨ।
ਬੁਰਜੂਆ ਕਲਾ ਜਦੋਂ ਰਸਾਤਲ ਦੇ ਤਲ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ‘ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ` ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦੇ ਨਾਇਕ/ਨਾਇਕਾ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਉਸ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਰ ਤੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਭ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਗ ਹੈ- ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਤਾੜ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ।
ਬੁਰਜੂਆ ਕਲਾ ਜਦੋਂ ਰਸਾਤਲ ਦੇ ਤਲ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ‘ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ` ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦੇ ਨਾਇਕ/ਨਾਇਕਾ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਉਸ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਰ ਤੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਭ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਗ ਹੈ- ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਤਾੜ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ।
ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਮਾਨਸ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦਿਕ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਰਾਗ ਕਸ਼ਿਆਪ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਕਪੂਰ ਲਈ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕੁੱਟਣ ਦੀ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਭੂਮੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਭੂਮੀ `ਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਰੁਲਦੀਆਂ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਲੈਨਿਨ ਦਾ ਉਹ ਕਥਨ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦਾ ਵੱਸ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਚੂਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਦੇਵੇ। ਤੇ ਇਜਾਰੇਦਾਰ ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲੀ ਮੁੰਬਈਆ ਫਿ਼ਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਬਾਖੂਬੀ ਕੀਤਾ। ਐਨ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤਰਕ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਮੁਨੀ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਇੰਡੀਆ ਜਦੋਂ ਬੁਰਜੂਆ ਮੰਡੀ `ਚ ਇੱਕ ਥਾਂ ਇੱਕਠੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਦਾ ਭੌਂਚੱਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਸਿਨੇਮਾ ਘਰਾਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਬਣਤਰ `ਚ ਗੰਭੀਰ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨਾਲ ਬੋਲੇ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਸਿਸਕੀਆਂ ਦੀ ਥ੍ਰੀ ਡੀ ਗੂੰਜ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਸੁੰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਾਹਲੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਦੇ ਹਿਰਦੇ `ਤੇ ਉਮੜਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਫ਼ਿਲਮਕਾਰ ਲੂਈਸ ਬਨੂਅਲ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਬਨੂਅਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ “ਲਗਦਾ ਹੈ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਖੋਜ ਹੀ ਅਵਚੇਤਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਈ ਹੋਵੇ।” ਲੂਈਸ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦਿਆਂ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁਰਜੂਆਜ਼ੀ ਨੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਝੰਡੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕੋ ਮੁਲਕ `ਚ ਚੱਕੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁੱਟਿਆਂ ਢਾਈ ਸਦੀਆਂ ਬੀਤ ਗਈਆਂ। ਤੇ ਹੁਣ ਸਮਾਜ ਦੀ ਹਰ ਸੰਸਥਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਤੰਤੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬੁਰਜੂਆਜ਼ੀ ਕੈਂਸਰ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਨੇਮੇ ਦਾ ਕੰਮ ਅਵਚੇਤਨ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁੰਦ ਕਰਨਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।
ਫ਼ਲਾਬੇਅਰ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਐਮਿਲੇ ਜ਼ੋਲਾ ਨੇ ਕਿਤੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ (ਮੂਰਤੀਆਂ) ਨੂੰ ਨਾ ਛੂਹੋ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਤਰਦਾ ਰੋਗਨ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਿਪਕ ਜਾਵੇਗਾ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਗਿਆਨਕਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਬੋਧਨ ਕਾਲ ਦੇ ਸਿਰਜੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਡਸਟਬਿਨ `ਚ ਸੁਟਦਿਆਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਅੱਗੇ ਵਧੀ। ਅੱਗੇ ਵਧੀ ਤੇ ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ। ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਸੜ-ਗਲ ਰਹੇ ਬੁਰਜੂਆਂ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਸੜ ਗਲ਼ ਰਿਹਾ ਆਦਰਸ਼ ਹੈ। ਇਰੀਟੇਟ। ਬੇਗਾਨਾ। ਅਕੇਵੇਂ ਦਾ ਮਾਰਿਆ। ਫਾਸ਼ਿਸਟ ਹੋ ਰਹੀ ਸੱਤਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਾਉਣਾ ਹੀ ਹੈ। ਭੀੜ ਦਾ, ਗਾਇਕ ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਭੋਗੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਮੰਡੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਦੇੜ ਦੇਵੇਗੀ। ਦੂਜਾ ਗਹਿਨ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸਮੂਹਿਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਉਹ ਸਮੂਹਿਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਕੇ ਪਾਲਿਆ ਪੋਸਿਆ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਮੂਹ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਗੁਲਬਰਗ ਸੁਸਾੲਟੀ ਮਾਮਲੇ `ਚ ਭੀੜ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰਕੇ।
ਇਸ ਭੀੜ ਨੇ ਹੁਣ ਫ਼ਾਸ਼ਿਸਟ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਬੀਜ ਬੀਜੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਤ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਹਨ। ਅੰਕੁਰ ਫੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਫਾਸ਼ਿਸਟ ਸੱਤਾ ਜੋ ਕੁਤਰਕ (ਗਾਲ਼ਾਂ ਵੀ) ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਫ਼ਿਲਮ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਕੋਲ਼ ਕੁਤਰਕ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜੁਗਤ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਕੇ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਪੇਚੀਦਗੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਲਲ਼ਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਲ਼ਕ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਹਵਸ ਰਲੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਕੁਤਰਕ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਇਸ ਦੀ ਹੋਣੀ ਹੈ।
ਬਿਹਾਰਨ ਕੁੜੀ ਤੇ ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਵਾਦ ਜੇ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅੰਡਰ ਕਲਾਸ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਇਹੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੈਦਾਵਾਰ ਤੇ ਵੰਡਾਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਧੱਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਅੱਧ ਭੁੱਖੇ, ਚੋਰਾਂ, ਮੰਗਤਿਆਂ ਤੇ ਨਸ਼ੇੜੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਖੜੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਤਹੀਣ ਭੀੜ `ਚੋ ਫ਼ਾਸ਼ੀਵਾਦ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਖੜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰ ਧਸੀਆਂ ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਵਾਲੇ। ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਗੁੰਮ-ਸੁੰਮ। ਹਿਟਲਰ ਦੀ (ਆਰ) ਐਸ.ਐਸ. ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ।
ਫਿ਼ਲਮ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜਮਾਤੀ ਚੇਤਨਾ, ਜਾਂ ਜਮਾਤੀ ਸਹਿਜ ਬੋਧ ਤੋਂ ਸੱਖਣੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪੀੜਤ ਧਿਰ ਦਾ ਹੀ ਸੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਫਿ਼ਲਮ ਦਾ ਸਬੰਧ ਉਸ ਮੰਡੀ ਨਾਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਰਿਲੇਟ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ `ਚ ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ‘ਗੰਭੀਰ` ਫਿ਼ਲਮ ਬਣੇ। ਬਣੇ ਤੇ ਹਿੱਟ ਹੋਵੇ।
ਫਿਲਮ ਦਾ ਸੱਤਾ ਦੀ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਸਟੇਟ ਵਿਰੋਧੀ ਖਾਸਾ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਉਹ ‘ਨੈਤਿਕਤਾ` ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦੀ ਇਸ ਬੁਰਜੂਆ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਲੋੜ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਇਸ ਅੜਿੱਕੇ ਨੇ ਫਿ਼ਲਮਕਾਰ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨੰ ਅਨੋਖੀ ਖੁਰਾਕ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਫਿ਼ਲਮ ਅਗਲੇ ਵੱਡੇ ਛਾਨਣੇ (ਹਾਈ ਕੋਰਟ) `ਚੋਂ ਬੜੀ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ਼ ਪਾਸ ਹੋ ਗਈ। ਬੁਰਜੂਆ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੀ ਨਿਆਇਕ ਇਕਾਈ ਨੇ ਫਿ਼ਲਮਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਰੱਖਿਆ। ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ‘ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ` ਦੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ `ਤੇ ਤਾੜੀ ਵਜਾਈ। ਦਰਸ਼ਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਹਾਲਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ। ਤੇ ਇਸ ਪੂਰੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦਾ ਵਹਾਅ ਉਸ ਬਰਬਰਤਾ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣੇ ਕੁਲ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾੜ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਸੰਸਦੀ ਵਾੜੇ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮ ਤੇ ਪਾਲੇਟਿਕਸ ਕੀਤੀ, ਇਸਦੇ ਹੱਕ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ `ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਭੁਨਾਉਣ ਦੇ ਰੌਂਅ `ਚ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਨਸ ਪ੍ਰਤੀ ਫਿਕਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮਨ ਭੈਅ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਵਿਨ ਕਾਰਟਰ ਦੀ ਸੂਡਾਨ `ਚ ਖਿੱਚੀ ਲਾਸਾਨੀ ਤਸਵੀਰ ਚੇਤਿਆਂ ਨੂੰ ਲੂਹਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਭਾਵੁਕ ਦਲੀਲ ਪਿੱਛੇ ਸੁਪਨਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਮਧਯੁਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ’ਤੇ ਮੁੜ ਬਹਾਲੀ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯੂਟੋਪੀਏ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਣ-ਪੱਤਣ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨਾ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਨਾ ਹੈ।
ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਰਿਹਾ ਰੋਗਨ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੈਨਿਨ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਮੋੜਿਆ ਪੰਨਾ ਅੱਗੇ ਖੋਲਣਾ ਸੀ। ਫਿ਼ਲਮਕਾਰਾਂ ਦਾ ਉਸ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਪੰਨੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਹੀਂ । ਜੇ ਸਰੋਕਾਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਫਰੀਜ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੈ।
ਬਨੂਅਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ “ਲਗਦਾ ਹੈ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਖੋਜ ਹੀ ਅਵਚੇਤਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਈ ਹੋਵੇ।” ਲੂਈਸ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦਿਆਂ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁਰਜੂਆਜ਼ੀ ਨੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਝੰਡੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕੋ ਮੁਲਕ `ਚ ਚੱਕੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁੱਟਿਆਂ ਢਾਈ ਸਦੀਆਂ ਬੀਤ ਗਈਆਂ। ਤੇ ਹੁਣ ਸਮਾਜ ਦੀ ਹਰ ਸੰਸਥਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਤੰਤੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬੁਰਜੂਆਜ਼ੀ ਕੈਂਸਰ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਨੇਮੇ ਦਾ ਕੰਮ ਅਵਚੇਤਨ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁੰਦ ਕਰਨਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।
ਫ਼ਲਾਬੇਅਰ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਐਮਿਲੇ ਜ਼ੋਲਾ ਨੇ ਕਿਤੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ (ਮੂਰਤੀਆਂ) ਨੂੰ ਨਾ ਛੂਹੋ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਤਰਦਾ ਰੋਗਨ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਿਪਕ ਜਾਵੇਗਾ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਗਿਆਨਕਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਬੋਧਨ ਕਾਲ ਦੇ ਸਿਰਜੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਡਸਟਬਿਨ `ਚ ਸੁਟਦਿਆਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਅੱਗੇ ਵਧੀ। ਅੱਗੇ ਵਧੀ ਤੇ ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ। ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਸੜ-ਗਲ ਰਹੇ ਬੁਰਜੂਆਂ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਸੜ ਗਲ਼ ਰਿਹਾ ਆਦਰਸ਼ ਹੈ। ਇਰੀਟੇਟ। ਬੇਗਾਨਾ। ਅਕੇਵੇਂ ਦਾ ਮਾਰਿਆ। ਫਾਸ਼ਿਸਟ ਹੋ ਰਹੀ ਸੱਤਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਾਉਣਾ ਹੀ ਹੈ। ਭੀੜ ਦਾ, ਗਾਇਕ ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਭੋਗੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਮੰਡੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਦੇੜ ਦੇਵੇਗੀ। ਦੂਜਾ ਗਹਿਨ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸਮੂਹਿਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਉਹ ਸਮੂਹਿਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਕੇ ਪਾਲਿਆ ਪੋਸਿਆ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਮੂਹ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਗੁਲਬਰਗ ਸੁਸਾੲਟੀ ਮਾਮਲੇ `ਚ ਭੀੜ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰਕੇ।
ਇਸ ਭੀੜ ਨੇ ਹੁਣ ਫ਼ਾਸ਼ਿਸਟ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਬੀਜ ਬੀਜੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਤ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਹਨ। ਅੰਕੁਰ ਫੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਫਾਸ਼ਿਸਟ ਸੱਤਾ ਜੋ ਕੁਤਰਕ (ਗਾਲ਼ਾਂ ਵੀ) ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਫ਼ਿਲਮ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਕੋਲ਼ ਕੁਤਰਕ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜੁਗਤ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਕੇ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਪੇਚੀਦਗੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਲਲ਼ਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਲ਼ਕ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਹਵਸ ਰਲੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਕੁਤਰਕ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਇਸ ਦੀ ਹੋਣੀ ਹੈ।
ਬਿਹਾਰਨ ਕੁੜੀ ਤੇ ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਵਾਦ ਜੇ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅੰਡਰ ਕਲਾਸ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਇਹੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੈਦਾਵਾਰ ਤੇ ਵੰਡਾਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਧੱਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਅੱਧ ਭੁੱਖੇ, ਚੋਰਾਂ, ਮੰਗਤਿਆਂ ਤੇ ਨਸ਼ੇੜੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਖੜੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਤਹੀਣ ਭੀੜ `ਚੋ ਫ਼ਾਸ਼ੀਵਾਦ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਖੜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰ ਧਸੀਆਂ ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਵਾਲੇ। ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਗੁੰਮ-ਸੁੰਮ। ਹਿਟਲਰ ਦੀ (ਆਰ) ਐਸ.ਐਸ. ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ।
ਫਿ਼ਲਮ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜਮਾਤੀ ਚੇਤਨਾ, ਜਾਂ ਜਮਾਤੀ ਸਹਿਜ ਬੋਧ ਤੋਂ ਸੱਖਣੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪੀੜਤ ਧਿਰ ਦਾ ਹੀ ਸੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਫਿ਼ਲਮ ਦਾ ਸਬੰਧ ਉਸ ਮੰਡੀ ਨਾਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਰਿਲੇਟ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ `ਚ ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ‘ਗੰਭੀਰ` ਫਿ਼ਲਮ ਬਣੇ। ਬਣੇ ਤੇ ਹਿੱਟ ਹੋਵੇ।
ਫਿਲਮ ਦਾ ਸੱਤਾ ਦੀ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਸਟੇਟ ਵਿਰੋਧੀ ਖਾਸਾ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਉਹ ‘ਨੈਤਿਕਤਾ` ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦੀ ਇਸ ਬੁਰਜੂਆ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਲੋੜ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਇਸ ਅੜਿੱਕੇ ਨੇ ਫਿ਼ਲਮਕਾਰ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨੰ ਅਨੋਖੀ ਖੁਰਾਕ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਫਿ਼ਲਮ ਅਗਲੇ ਵੱਡੇ ਛਾਨਣੇ (ਹਾਈ ਕੋਰਟ) `ਚੋਂ ਬੜੀ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ਼ ਪਾਸ ਹੋ ਗਈ। ਬੁਰਜੂਆ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੀ ਨਿਆਇਕ ਇਕਾਈ ਨੇ ਫਿ਼ਲਮਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਰੱਖਿਆ। ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ‘ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ` ਦੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ `ਤੇ ਤਾੜੀ ਵਜਾਈ। ਦਰਸ਼ਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਹਾਲਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ। ਤੇ ਇਸ ਪੂਰੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦਾ ਵਹਾਅ ਉਸ ਬਰਬਰਤਾ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣੇ ਕੁਲ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾੜ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਸੰਸਦੀ ਵਾੜੇ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮ ਤੇ ਪਾਲੇਟਿਕਸ ਕੀਤੀ, ਇਸਦੇ ਹੱਕ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ `ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਭੁਨਾਉਣ ਦੇ ਰੌਂਅ `ਚ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਨਸ ਪ੍ਰਤੀ ਫਿਕਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮਨ ਭੈਅ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਵਿਨ ਕਾਰਟਰ ਦੀ ਸੂਡਾਨ `ਚ ਖਿੱਚੀ ਲਾਸਾਨੀ ਤਸਵੀਰ ਚੇਤਿਆਂ ਨੂੰ ਲੂਹਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਭਾਵੁਕ ਦਲੀਲ ਪਿੱਛੇ ਸੁਪਨਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਮਧਯੁਗੀ ਸਬੰਧਾਂ ’ਤੇ ਮੁੜ ਬਹਾਲੀ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯੂਟੋਪੀਏ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਣ-ਪੱਤਣ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨਾ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਨਾ ਹੈ।
ਟੌਮੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਰਿਹਾ ਰੋਗਨ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੈਨਿਨ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਮੋੜਿਆ ਪੰਨਾ ਅੱਗੇ ਖੋਲਣਾ ਸੀ। ਫਿ਼ਲਮਕਾਰਾਂ ਦਾ ਉਸ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਪੰਨੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਹੀਂ । ਜੇ ਸਰੋਕਾਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਫਰੀਜ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੈ।
ਸੰਪਰਕ: +91 94645 95662
Comments
ਸਾਹਿਤ ਸਰੋਦ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ
- ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼: ਅਹਿਮਦ ਸਲੀਮ
- ਕੰਢੀ ਦਾ ਜੰਮਿਆ-ਜਾਇਆ ਤੇ ਪਰਨਾਇਆ : ਡਾ. ਧਰਮਪਾਲ ਸਾਹਿਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ 2021 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਵਲੋਕਨ: ਪੁਸਤਕ ਸੰਦਰਭ
- ਸਈਦ ਅਖਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
- ਪੰਜਾਬੀ ਜੁਬਾਨ ਦਾ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਐਸ ਐਸ ਮੀਸ਼ਾ - ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੱਤੂ
- ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ -ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
- ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ! –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ 'ਲਵ ਪੰਜਾਬ' –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਸਾਰ - ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਛ ਰੱਖੀ ਆ… - ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ. . . -ਸੁਰਜੀਤ ਮਾਨ
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
- ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀ ਧੁੰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾਂ ‘ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ’ - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾਸ਼: ਉਸਦਾ ਯੁੱਗ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ
- ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਹਰਮੇਸ਼ ਕੌਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪਿੱਤਰ-ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦਮਨ : ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ - ਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ-ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆਤਮਿਕ ਸੇਧਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਮੰਗਲਦੀਪ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹੇ ਭਗਵਾਨ ਪਲੀਜ਼! ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ! - ਰਚਨਾ ਯਾਦਵ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦਾ ਨਾਵਲ: ਖਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ
- ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ -ਪਾਵੇਲ ਕੁੱਸਾ
- ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ -ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ: ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ -ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ
- ਪਿਆਰ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕਵੀ : ਪ੍ਰੋ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
- ਹੈਦਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੂਨੀ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਹਰਮੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
- ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਾ -ਇਰਫ਼ਾਨ ਹਬੀਬ
- ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ ਮੈਡਮ ? –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ’ -ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਤੇ ਇਨਾਮ ਇਕਰਾਮ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਵਾਰਿਸ ਲੁਧਿਆਣਵੀ-ਅਕੀਲ ਰੂਬੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਪੇਖ ਵਿੱਚ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਧਤਾ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਤਰੱਕੀ-ਪਸੰਦ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ -ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਦੂਜੀ) - ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ)- ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਤੁਰ ਗਈ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਲਾਹੌਰ ਲਿਟਰੇਰੀ ਫ਼ੈਸਟੀਵਲ: ਚੰਦ ਤਾਸੁਰਾਤ - ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੋਇਬ ਆਦਿਲ
- ਹਾਇਕੂ : ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ -ਹਰਵਿੰਦਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਤਨ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਂ ਸੁਨੇਹਾ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ -ਡਾ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਹੁਣ ਇਹ ਉਹ ਜ਼ੀਰਵੀ ਨਹੀਂ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਨਵਾਂ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਾਨੁਸ਼ੀ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ : ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ-ਸ਼ਗਨ -ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਨਾਵਲ ‘ਤੀਵੀਂਆਂ‘ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਨਵੇਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਲਿਖਾਇਕ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ: ਤਿੜਕੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਸੰਗ -ਸ਼ਬਦੀਸ਼
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ - ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਹਜ਼ਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ,ਮਿਟਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਂ ਮਗਰ – ਮਨਦੀਪ
- ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਅੱਡਾ-ਖੱਡਾ The game of life ਬਾਰੇ - ਪਰਮਜੀਤ ਕੱਟੂ
- ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ
- ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ -ਲੂ ਸ਼ੁਨ
- ਜੂਨ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸ਼ਹੀਦ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ :ਇੱਕ ਪਿਛਲਝਾਤ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ
- ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ : ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਕਭੀ ਖ਼ੁਆਬੋਂ. . . - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
- ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਏਥੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਲੇਖਾ ਮੰਗਦੇ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਕਵਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ ਪਰ “ਕਵਿਤਾ” ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ - ਇਕਬਾਲ
- ਸਟੇਟ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਫ਼ਿਲਮ “ਪਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ” - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫਤਿਹ
- 'ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ' ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ - ਸੁਰਜੀਤ ਗੱਗ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪਛਾਣ, ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਸਲੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਪੁਸਤਕ 'ਬੂਵਆਰ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ' - ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਛੇੜੋ-ਛੇੜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਰੋ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ - ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅਮਿਤੋਜ : ਗੁਆਚੀ ਪੁਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ: ਇੱਕ ਸੀ ਫ਼ਰਖ਼ੰਦਾ ਲੋਧੀ -ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ` (ਡਾ.)
- ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ‘ਇੱਕ ਪਾਸ਼ ਇਹ ਵੀ’ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਬੇਬਾਕ ਤੇ ਫ਼ੱਕਰ ਲੇਖਕ ਸੀ `ਗੁਰਮੇਲ ਸਰਾ` -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ: ਅੰਬਰ ਲੱਭ ਲਏ ਨਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੇ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਾਰਸ : ਸਾਈਂ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ
- ‘ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ’ ਮੇਰੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪੁਸਤਕ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਆਥਣੇ ਨੀ ... –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਪਏ ਹੋ... - ਯੁੱਧਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਸਟਰੇਲੀਆ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ