Wed, 30 October 2024
Your Visitor Number :- 7238304
ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
Posted on:- 20-11-2014
ਜਿਵੇਂ ਰੁੱਖ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਸਾਧਨਾਂ ਵੀ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਤੇ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਕਲਾ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਲਿਖਦਾ ਹੈ।ਅਸਲ ਵਿਚ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਭਰ ਵਗਦਾ ਦਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰਸ ਰੰਗ ਨੂੰ ਮਾਣਿਆ ਹੈ।ਉਹ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਅਤੇ ਸ.ਜਗਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੱਸੋਵਾਲ ਦੀ ਮਿੱਤਰ ਮੰਡਲੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਉਸਦੇ ਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਸਨ ਪਰ ੳਸ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਅੱਖ ਸੀ ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਿਰਾਲੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨਾਲ ਬਾਕੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਅੱਗੇ ਨਿੱਕਲ ਗਿਆ।ਨੌਵੀਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਨੇ ਅਜੀਤ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਰੰਭੀ ਤਾਂ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਈਆਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਕਾਲਮਾ ਨਾਲ ਹੀ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਠਕ ੳਸਦੇ ਕਾਲਮ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਹੀ ਅਖਬਾਰ ਖਰੀਦਦੇ।ਇਹ ਆਲਮ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਅਜ ਭਰਜੋਬਨ ਤੇ ਹੈ।
ਉਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਗਰ ਵਿਚੋਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਚੁੱਭੀਆਂ ਮਾਰ ਹੰਸ ਵਾਂਗ ਹੀਰੇ ਮੋਤੀ ਚੁਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਢੰਗ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਚੁੰਗੇਰ ਨੂੰ ਸਚੁੱਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਲੈਂਦਾ ਹੇ।ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇ ਬਸ ਕਮਾਲ ਦੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਖੇਡਾਂ, ਕਲਾ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਢਾਡੀਆਂ, ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ, ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਖਦੇ ਸਮਾਜਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਤੇ ਵੀ ਬਾ ਕਮਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।ਲਿਖਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਹੋਸ਼ ਦੇ ਸਮਤੋਲ ਨੂੰ ਕਦੀ ਵਿਗੜਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।ਜੁਆਨੀ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਚਮਕਾਇਆ ਉਥੇ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਵਿਚ ਢਾਡੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਨਿਵੇਕਲੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲੇ ਦਾ (ਇਨਾਂ ਸਤ੍ਹਰਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ) 1989 ਵਿਚ ਅਰੰਭ ਵੀ ਕੀਤਾ।ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸਰ ਰਹੀ ਢਾਡੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਦੇੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਇਹ ਮੇਲਾ ਲਗਭਗ ਇਕ ਦਹਾਕਾ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਲਗਦਾ ਰਿਹਾ।
ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਪੂਰੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ।ਇਕ ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਕਰਫਿਊ ਸਾਡੀ ਪਹਿਲੀ ਮਿਲਣੀ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ।ਫਿਰ ਮਂੈ ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ।ਇਸ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੀ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।ਕਦੀ ਬਾਲ ਮੇਲੇ ਕਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫ੍ਰੰਸਾਂ ਤੇ ਕਦੀ ਤ੍ਰੈਭਾਸ਼ੀ ਕਵੀ ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦਰਬਾਰ ਮਾਹਿਲਪਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ਲਗ ਪਏ।ਜੇ ਕਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਰਾਹ ਦੁਸੇਰੇ ਨਾ ਬਣਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਨਾ ਲਗਦੇ।ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿਖਾਦਰੂਆਂ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।ਉਹ ਰੇਡੀਓ, ਟੀ.ਵੀ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਮਾਹਿਰ ਬਣਾ ਗਿਆ।ਕਦੀ ਐਂਕਰ ਤੇ ਕਦੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਵਜੋਂ ਗਲ ਬਾਤ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।ਫਿਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣਕੇ ਲੜੀਵਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਪਰ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਕਦੀ ਨਰਮ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ।ਉਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀਆ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਅਜਕਲ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਹੈ।ਕਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਸੁਣਕੇ ਅਨੰਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਹੈ ਉਸਦੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰੀ ਦੇ ਦਮ ਦੀ ਗੱਲ।
ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਨਸੀਬਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਹੀ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭੌਰੇ ਬਾਰੇ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਮਿਹਨਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਉਸਦੇ ਸਦਾ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਕੋਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਣ ਦੀ ਇਕ ਜਾਦੂਈ ਕਲਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰ ਪਾਠਕ ਮੰਤਰ ਮੁਗਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦੁਨੀਆ ਦੇ 50 ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਇਹ ਸੈਲਨੀ ਕਦੀ ਵਿਹਲਾ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ।ਦਿਨ ਰਾਤ ਉਸ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਹਨ।ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਚਾਰ ਚਾਰ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਹਫਤਾਵਰੀ ਕਾਲਮ ਨਿਰੰਤਰ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਹਰ ਵੰਨਗੀ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਪੂਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਾਵਿ ਵਿਅੰਗ ਰਾਹੀਂ ਕਰਾਰੇ ਪੁਦਨੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇ ਜਾਂ ਉਹ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਵੇ।ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਜੀਵਨ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ,ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਉਘੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਉਸਦੀ ਵਾਰਤਕਕਾਰੀ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭੌਰੇ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ‘ਗੱਲੀਂ ਬਾਤੀਂ’ ਵਰਗੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੰਜ ਪੰਜ ਸੌ ਪੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਨਮੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਤਾਂ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਬੰਦਾ ਹੈਰਾਨ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਨਾ ਪਰਤਕੇ ਇਕ ਲਾਈਨ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ।ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ਜਿਹੜਾ ਪੜ੍ਹਨ ਬਹਿ ਗਿਆ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਛੱਡੇਗਾ।ਉਸ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਤੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਗਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਕੋਈ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਉਹ ਡਾਕਟਰ ਤੇ ਕਿਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰ ਤੇ ਕਿਤੇ ਉਹ ਇਕ ਜਸੂਸ ਵਾਂਗ ਲੁਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣ ਧਾਰਾ ਦਾ ਵਹਿਣ ਵਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਬਸ ਇਹੀ ਭੌਰੇ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਜਾਦੂ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਚੜ ਬੋਲਦਾ ਹੈ।ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਤਕ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹਨ।ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨ ਕੇ ਰਚਨਾ ਨਹੀ ਕੀਤੀ।ਉਹ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਖੁਦ ਹੈ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ੳਸਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।ਇਹ ਜਰਰੂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭੌਰੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵਿਲਖਣਤਾ ਭੌਰਾ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ।
ਉਸਦਾ ਹਰ ਲੇਖ ਇਕ ਡੱਬੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਡੱਬੀ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਭਾਵ ਉਹਨੇ ਕੁੱਜੇ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਪਾਠਕ ਡੱਬੀ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹੇ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ।ਉਸਦੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ,ਸਵੈਜਵਿਨੀ,ਰੇਖਾ ਚਿਤਰ, ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਖੂਬੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਫੁੱਲਝਿੜੀ ਵਾਂਗ ਖਿੜਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨਾਰ ਵਾਂਗ ਉਚੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਇਸਦੀ ਚਮਕ ਦਾ ਹਰ ਮੋਤੀ ਕਿਸੇ ਇਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਸੋਚ ਗਲੋਬਲ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਧਰਮ ਦੀ ਗਲ ਕਰਦਾ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਕੀਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੀਰ ਫਾੜ ਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਹਿਰ ਹੈ।ਹਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸੰਵਾਦ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਮੰਚ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗਿਆਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਜਿਸਦਾ ਬਚਪਨ ਪੋ੍ਰ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਮੇਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ ਹੋਵੇ ਭਲਾ ਉਹ ਇਸਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਾਪੇਗਾ?
ਢਾਡੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਯਤਨ ਕਰਕੇ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ‘ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਢਾਡੀ’। ਜਿਸ ਵਿਚ ਭੁੱਲੇ ਵਿਸਰੇ ਢਾਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ।ਨਾਲ ਹੀ ਢਾਡੀ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਕਾਲਮ ਵੀ ਲਿਖੇ।ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਕਾਰਜ ਕਰਕੇ ‘ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ’ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ,ਹਿੰਦੀ,ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਉੜਦੂ ਵਿਚ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਸੰਗੀਤ ਵਿਰਾਸਤ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ੳਪੁਲੱਬਧ ਕਰਾਈ ਗਈ।ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸਗੀਤ ਪ੍ਰੰਪਰਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ,ਵਿਕਾਸ,ਚੜ੍ਹਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉਤਰਾਅ ਚੜਾਅ ਨੂੰ ਸੁਰਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।‘ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼’ ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਚਿਮਟਾ, ਤੂੰਬੀ, ਅਲਗੋਜੇ, ਬੁਗਚ,ਬੀਨ,ੂ ਸਰੰਗੀ ਆਦਿ ਲੋਕ ਸਾਜਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਪ੍ਰਪੰਰਾ, ਅਰੰਭ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਮੁੱਖ ਮੋੜਨ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ।ਇਥੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀ ‘ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ’ ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਬਰਾਕ ਉਬਾਮਾ ਤਕ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅੰਕਿਤ ਕਰਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਵੀ ਅਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰ ਲਿਆ।ਅਮਰੀਕਾ, ਕਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਕਾਲਮ ਹਰ ਹਫਤੇ ਛਾਪੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰੇਡੀਓ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇਹ ਸੰਚਾਲਕ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨਾਂ ਹੇਠ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਨਾਟਕ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾ ਅੰਦਰ ਘਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਵੀ ਅਪਣੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਲੰਬਦਾਰ ਬਣੀ ਬੈਠਾ ਹੈ।ਬੜੇ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦੀ ਧਾਂਕ ਪੂਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।ਇਕ ਵਾਰ ਉਹ ਕਨੇਡਾ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਰਿਲੀਜ਼ ਕਰਨ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਥੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲਗ ਗਿਆ।ਇਹ ਹੈ ਉਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸਾਖ।ਉਸਦੇ ਪਾਠਕ ਉਸਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਹਨ। ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਉਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਇਲਾਜ ਦਾ ਢਾਈ ਲੱਖ ਪੌਂਡ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਫੈਨ ਹੈ।ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ।ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਹਰ ਤਾਕਤ ਹਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਨੇ ਅਜੇ ਕੋਈ ਰਾਜਸੀ ਅਹੁਦਾ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਸਾਰੇ ਰਾਜਸੀ ਆਗੂ ਉਸ ਕੋਲ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੁੱਜਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕਹੇਗਾ ਜਾਂ ਲਿਖੇਗਾ ਉਹ ਪੱਥਰ ਤੇ ਲਕੀਰ ਵਰਗੇ ਸਾਬਤ ਹੋਣਗੇ।ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਮੰਚ ਤੇ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਉਹਨਾਂ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੰ ਮਾਰੂਤੀ ਕਾਰ ਭੇਂਟ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਨਮਮਕਾਰ ਆਖੀ ਸੀ।ਇਹ ਇਕ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕਲਮ ਵਿਚੋਂ ਨਿੱਕਲੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਪੈਗੰਬਰ ਦੇ ਕਹੇ ਬੋਲਾਂ ਵਰਗੇ ਲਗਦੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਦੁੱਖ- ਦਰਦ, ਝੋਰੇ, ਲੋੜਾਂ- ਥੋੜਾਂ, ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀਆ ਅਤੇ ਸਰਬਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਵਰਗੇ ਸੁਨੇਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇੰਝ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹਰ ਪਾਠਕ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜੇ੍ਹ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।ਕਾਵਿ ਵਿਅੰਗ ਪੁਸਤਕ ‘ਅਗਨਬਾਣ’ ਵਿਚ ਕਵੀ ਵਲੋਂ ਚਲਾਏ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੀਰ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।ਹਰ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਹੀਨ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਇਆ ਹੈ।
‘ਮੇਰੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ’ ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਚੰਗੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਕੀ ਕਮਾਇਆ ਤੇ ਕੀ ਗੁਆਇਆ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਖਾਰਿਆ ਹੈੇ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਦਿਨ ਕਟੀ ਕੀਤੀ।ਸੱਚ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਕੀ ਮਿਲਿਆ? ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਇਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਤਮਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਾਰਜ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸ ਨੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਉਚਾਣਾਂ ਜਾਂ ਨਿਵਾਣਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੋੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਤੇ ਨਰੋਈ ਲੀਹ ਪਾਈ।ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਕੁਲ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਚਾਹਤ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।
ਪੁਸਤਕ ‘ਨੈਣ ਨਕਸ਼’ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜਕ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨੈਟ ਤੇ ਟੀ ਵੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਜਗ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਲੋਂ ਲਈਆਂ ਛੋਟਾਂ, ਪ੍ਰਦੇਸੀਂ ਗਏ ਪਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਦੁਖੀ ਲੜਕੀਆਂ, ਲਾਲਚੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਬਿਆਨੇ ਗਏ ਹਨ।ਗਿਆਨ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੋਤਿਸ਼ ਅਤੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦਾ ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਹਰ ਪੰਨੇ ਤੇ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕਾਵਿ ਟੁਕੜੇ ਇਹਨਾਂ ਲੇਖਾ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਰੌਚਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਪਾਠਕ ਦੇ ਮਨ ਮਸਤਕ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸਰਲ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਸਮਾਜਕ ਤੇ ਰਾਜਸੀ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੰ ਵੀ ਸੱਚ ਦਾ ਆਇਨਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਤ੍ਹਰਾਂ ਤਾਂ ਕੁਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।ਜਿਵੇਂ :-
*” ਕਈ ਬੰਦੇ ਚੰਗੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਭਰਸੋਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।* ਜੇ ਕੱਲੇ ਹੱਸੋਗੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜੇ ਪਰਿਵਾਰ ਹਸਾਓਗੇ ਤਾਂ ਖਾਸ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ,ਤੇ ਜੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਭਜ ਭਜ ਕੇ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦੇਣ ਆਉਣਗੇ। * ਜਿੰਦਗੀ ਪਰ ਉਤਾਰਕੇ ਪੁਛਦੀ ਹੈ-ਬੱਚਾ ਹੁਣ ਉਡ ਕੇ ਦਿਖਾ।* ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਤਾਂ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਮੁਲਕ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਚੱਲੇ ਪਰ ਜੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਇਮਾਨਦਾਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਿਰ ਕਿਹੜੀ ਕੰਧ ਵਿਚ ਮਾਰੀਏ। * ਝੂਠ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮਸਾਲਾ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਪ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਗੱਪ ਦਾ ਜਦੋਂ ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫੜ੍ਹ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।* ਅਸੀਂ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਰਬੜ ਵਾਂਗ ਖਿੱਚ ਕੇ ਭੋਗਣ ਲਈ ਲੰਬੀ ਕਰਨ ਤਾਂ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਾਂ ਪਰ ਮਾਨਣ ਦਾ ਇਕ ਵੀ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ।* ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ ਜਿਸਨੇ ਵੀ ਚਪੇੜ ਮਾਰੀ ਹੈ ,ਸੱਟ ਓਹਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਈ ਹੈ।* ਜਦੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭੁੱਖਾਂ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਮਿਟਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਦੁਰਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਚਾ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ।* ਗੱਲ ਜਦੋਂ ਵੀ ਬਣੇਗੀ,ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਾਲ ਨਹੀਂ,ਸਗਂੋ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਾਲ ਬਣੇਗੀ ।*ਸ਼ਹੀਦ ਬਣਨ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਬਟਣਾ ਮਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਟਣਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰਨੂੰ ਲੱਗੇ ਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅੱਗੇ ਚਿਹਰੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦੇਖੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਕੀ ,ਧਰਤੀ ਵੀ ਕੁਰਲਾ ਪਵੇਗੀ”।
ਭੌਰੇ ਦੀ ਹਰ ਰਚਨਾ ਨਵੀਂ ਤੇ ਨਰੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਕਿਤੇ ਵੀ ਦਹੁਰਾਅ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਚ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਹਨ ਇਹ ਇਕ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਸਤਕਾਂ।ਹਰ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਕਾਵਿਕਤਾ ਅਤੇ ਭੌਰੇ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਰਚੀ ਵਾਰਤਕ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਬਾਰੇ ਇਕ ਪੂਰਾ ਥੀਸਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹਰ ਵੰਨਗੀ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸਿਰਜਕ ਹੈ।ਕਦੀ ਕਾਵਿ ਵਿਅੰਗ ਤੇ ਕਦੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਤੇ ਕਦੀ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਨਾ ਉਸਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ।ਅਰਾਮ ਨੂੰ ਪਸਦੰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਸਾਹਿਤ ਸਾਧਨਾ ਵਿਚ ਜੁਟਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਇਕ ਨਿਵੇਕਲੀ ਰੰਗ ਢੰਗ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਸਿਰਜਕ ਭੌਰਾ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਕਸ਼ਮੀਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਅਨਮੋਲ ਤੇ ਮਨਵੀਰ ਦੇ ਪਰਾਂ ਨਾਲ ਖੁੱਲੇ ਅੰਬਰਾਂ ਤੇ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ।ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੱਝਣਾ ਉਸਦਾ ਸੁਭਾਅ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦੇ ਕੇ ਹੌਸਲਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ ਉਸਦੀ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਰੀਤ ਹੈ।ਉਸਦੇ ਪਾਠਕ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਪੜ੍ਹਕੇ ਅਨੰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਸਗਂੋ ਬੁੱਢੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਤੇ ਬਾਪ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਅਸੀਸਾਂ ਦੀ ਪੰਡ ਵੀ ਧਰਦੇ ਹਨ।ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਔਕੜ ਵਿਚ ਫਸੇ, ਅਖੀਰ ਜੇਤੂ ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਿਕੰਦਰ ਬਣਨ ਦੀ ਲੋਚਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਪਰ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਕ ਜੇਤੂ ਜਰਨੈਲ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਹੈ।
ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਪੂਰੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ।ਇਕ ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਕਰਫਿਊ ਸਾਡੀ ਪਹਿਲੀ ਮਿਲਣੀ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ।ਫਿਰ ਮਂੈ ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ।ਇਸ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੀ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।ਕਦੀ ਬਾਲ ਮੇਲੇ ਕਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫ੍ਰੰਸਾਂ ਤੇ ਕਦੀ ਤ੍ਰੈਭਾਸ਼ੀ ਕਵੀ ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦਰਬਾਰ ਮਾਹਿਲਪਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ਲਗ ਪਏ।ਜੇ ਕਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਰਾਹ ਦੁਸੇਰੇ ਨਾ ਬਣਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਨਾ ਲਗਦੇ।ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿਖਾਦਰੂਆਂ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।ਉਹ ਰੇਡੀਓ, ਟੀ.ਵੀ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਮਾਹਿਰ ਬਣਾ ਗਿਆ।ਕਦੀ ਐਂਕਰ ਤੇ ਕਦੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਵਜੋਂ ਗਲ ਬਾਤ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।ਫਿਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣਕੇ ਲੜੀਵਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਪਰ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਕਦੀ ਨਰਮ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ।ਉਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀਆ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਅਜਕਲ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਹੈ।ਕਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਸੁਣਕੇ ਅਨੰਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਹੈ ਉਸਦੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰੀ ਦੇ ਦਮ ਦੀ ਗੱਲ।
ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਨਸੀਬਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਹੀ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭੌਰੇ ਬਾਰੇ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਮਿਹਨਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਉਸਦੇ ਸਦਾ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਕੋਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਣ ਦੀ ਇਕ ਜਾਦੂਈ ਕਲਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰ ਪਾਠਕ ਮੰਤਰ ਮੁਗਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦੁਨੀਆ ਦੇ 50 ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਇਹ ਸੈਲਨੀ ਕਦੀ ਵਿਹਲਾ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ।ਦਿਨ ਰਾਤ ਉਸ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਹਨ।ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਚਾਰ ਚਾਰ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਹਫਤਾਵਰੀ ਕਾਲਮ ਨਿਰੰਤਰ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਹਰ ਵੰਨਗੀ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਪੂਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਾਵਿ ਵਿਅੰਗ ਰਾਹੀਂ ਕਰਾਰੇ ਪੁਦਨੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇ ਜਾਂ ਉਹ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਵੇ।ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਜੀਵਨ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ,ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਉਘੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਉਸਦੀ ਵਾਰਤਕਕਾਰੀ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭੌਰੇ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ‘ਗੱਲੀਂ ਬਾਤੀਂ’ ਵਰਗੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੰਜ ਪੰਜ ਸੌ ਪੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਨਮੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਤਾਂ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਬੰਦਾ ਹੈਰਾਨ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਨਾ ਪਰਤਕੇ ਇਕ ਲਾਈਨ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ।ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ਜਿਹੜਾ ਪੜ੍ਹਨ ਬਹਿ ਗਿਆ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਛੱਡੇਗਾ।ਉਸ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਤੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਗਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਕੋਈ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਉਹ ਡਾਕਟਰ ਤੇ ਕਿਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰ ਤੇ ਕਿਤੇ ਉਹ ਇਕ ਜਸੂਸ ਵਾਂਗ ਲੁਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣ ਧਾਰਾ ਦਾ ਵਹਿਣ ਵਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਬਸ ਇਹੀ ਭੌਰੇ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਜਾਦੂ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਚੜ ਬੋਲਦਾ ਹੈ।ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਤਕ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹਨ।ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨ ਕੇ ਰਚਨਾ ਨਹੀ ਕੀਤੀ।ਉਹ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਖੁਦ ਹੈ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ੳਸਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।ਇਹ ਜਰਰੂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭੌਰੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵਿਲਖਣਤਾ ਭੌਰਾ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ।
ਉਸਦਾ ਹਰ ਲੇਖ ਇਕ ਡੱਬੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਡੱਬੀ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਭਾਵ ਉਹਨੇ ਕੁੱਜੇ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਪਾਠਕ ਡੱਬੀ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹੇ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ।ਉਸਦੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ,ਸਵੈਜਵਿਨੀ,ਰੇਖਾ ਚਿਤਰ, ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਖੂਬੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਫੁੱਲਝਿੜੀ ਵਾਂਗ ਖਿੜਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨਾਰ ਵਾਂਗ ਉਚੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਇਸਦੀ ਚਮਕ ਦਾ ਹਰ ਮੋਤੀ ਕਿਸੇ ਇਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਸੋਚ ਗਲੋਬਲ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਧਰਮ ਦੀ ਗਲ ਕਰਦਾ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਕੀਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੀਰ ਫਾੜ ਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਹਿਰ ਹੈ।ਹਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸੰਵਾਦ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਮੰਚ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗਿਆਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਜਿਸਦਾ ਬਚਪਨ ਪੋ੍ਰ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਮੇਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ ਹੋਵੇ ਭਲਾ ਉਹ ਇਸਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਾਪੇਗਾ?
ਢਾਡੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਯਤਨ ਕਰਕੇ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ‘ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਢਾਡੀ’। ਜਿਸ ਵਿਚ ਭੁੱਲੇ ਵਿਸਰੇ ਢਾਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ।ਨਾਲ ਹੀ ਢਾਡੀ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਕਾਲਮ ਵੀ ਲਿਖੇ।ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਕਾਰਜ ਕਰਕੇ ‘ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ’ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ,ਹਿੰਦੀ,ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਉੜਦੂ ਵਿਚ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਸੰਗੀਤ ਵਿਰਾਸਤ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ੳਪੁਲੱਬਧ ਕਰਾਈ ਗਈ।ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸਗੀਤ ਪ੍ਰੰਪਰਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ,ਵਿਕਾਸ,ਚੜ੍ਹਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉਤਰਾਅ ਚੜਾਅ ਨੂੰ ਸੁਰਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।‘ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼’ ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਚਿਮਟਾ, ਤੂੰਬੀ, ਅਲਗੋਜੇ, ਬੁਗਚ,ਬੀਨ,ੂ ਸਰੰਗੀ ਆਦਿ ਲੋਕ ਸਾਜਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਪ੍ਰਪੰਰਾ, ਅਰੰਭ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਮੁੱਖ ਮੋੜਨ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ।ਇਥੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀ ‘ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ’ ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਬਰਾਕ ਉਬਾਮਾ ਤਕ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅੰਕਿਤ ਕਰਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਵੀ ਅਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰ ਲਿਆ।ਅਮਰੀਕਾ, ਕਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਕਾਲਮ ਹਰ ਹਫਤੇ ਛਾਪੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰੇਡੀਓ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇਹ ਸੰਚਾਲਕ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨਾਂ ਹੇਠ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਨਾਟਕ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾ ਅੰਦਰ ਘਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਵੀ ਅਪਣੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਲੰਬਦਾਰ ਬਣੀ ਬੈਠਾ ਹੈ।ਬੜੇ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦੀ ਧਾਂਕ ਪੂਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।ਇਕ ਵਾਰ ਉਹ ਕਨੇਡਾ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਰਿਲੀਜ਼ ਕਰਨ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਥੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲਗ ਗਿਆ।ਇਹ ਹੈ ਉਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸਾਖ।ਉਸਦੇ ਪਾਠਕ ਉਸਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਹਨ। ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਉਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਇਲਾਜ ਦਾ ਢਾਈ ਲੱਖ ਪੌਂਡ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਫੈਨ ਹੈ।ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ।ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਹਰ ਤਾਕਤ ਹਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਨੇ ਅਜੇ ਕੋਈ ਰਾਜਸੀ ਅਹੁਦਾ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਸਾਰੇ ਰਾਜਸੀ ਆਗੂ ਉਸ ਕੋਲ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੁੱਜਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕਹੇਗਾ ਜਾਂ ਲਿਖੇਗਾ ਉਹ ਪੱਥਰ ਤੇ ਲਕੀਰ ਵਰਗੇ ਸਾਬਤ ਹੋਣਗੇ।ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਮੰਚ ਤੇ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਉਹਨਾਂ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੰ ਮਾਰੂਤੀ ਕਾਰ ਭੇਂਟ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਨਮਮਕਾਰ ਆਖੀ ਸੀ।ਇਹ ਇਕ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕਲਮ ਵਿਚੋਂ ਨਿੱਕਲੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਪੈਗੰਬਰ ਦੇ ਕਹੇ ਬੋਲਾਂ ਵਰਗੇ ਲਗਦੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਦੁੱਖ- ਦਰਦ, ਝੋਰੇ, ਲੋੜਾਂ- ਥੋੜਾਂ, ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀਆ ਅਤੇ ਸਰਬਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਵਰਗੇ ਸੁਨੇਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇੰਝ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹਰ ਪਾਠਕ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜੇ੍ਹ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।ਕਾਵਿ ਵਿਅੰਗ ਪੁਸਤਕ ‘ਅਗਨਬਾਣ’ ਵਿਚ ਕਵੀ ਵਲੋਂ ਚਲਾਏ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੀਰ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।ਹਰ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਹੀਨ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਇਆ ਹੈ।
‘ਮੇਰੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ’ ਨਾਮੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਚੰਗੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਕੀ ਕਮਾਇਆ ਤੇ ਕੀ ਗੁਆਇਆ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਖਾਰਿਆ ਹੈੇ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਦਿਨ ਕਟੀ ਕੀਤੀ।ਸੱਚ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਕੀ ਮਿਲਿਆ? ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਇਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਤਮਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਾਰਜ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸ ਨੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਉਚਾਣਾਂ ਜਾਂ ਨਿਵਾਣਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੋੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਤੇ ਨਰੋਈ ਲੀਹ ਪਾਈ।ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਕੁਲ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਚਾਹਤ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।
ਪੁਸਤਕ ‘ਨੈਣ ਨਕਸ਼’ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜਕ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨੈਟ ਤੇ ਟੀ ਵੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਜਗ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਲੋਂ ਲਈਆਂ ਛੋਟਾਂ, ਪ੍ਰਦੇਸੀਂ ਗਏ ਪਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਦੁਖੀ ਲੜਕੀਆਂ, ਲਾਲਚੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਬਿਆਨੇ ਗਏ ਹਨ।ਗਿਆਨ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੋਤਿਸ਼ ਅਤੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦਾ ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਹਰ ਪੰਨੇ ਤੇ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕਾਵਿ ਟੁਕੜੇ ਇਹਨਾਂ ਲੇਖਾ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਰੌਚਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਪਾਠਕ ਦੇ ਮਨ ਮਸਤਕ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸਰਲ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਸਮਾਜਕ ਤੇ ਰਾਜਸੀ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੰ ਵੀ ਸੱਚ ਦਾ ਆਇਨਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਤ੍ਹਰਾਂ ਤਾਂ ਕੁਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।ਜਿਵੇਂ :-
*” ਕਈ ਬੰਦੇ ਚੰਗੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਭਰਸੋਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।* ਜੇ ਕੱਲੇ ਹੱਸੋਗੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜੇ ਪਰਿਵਾਰ ਹਸਾਓਗੇ ਤਾਂ ਖਾਸ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ,ਤੇ ਜੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਭਜ ਭਜ ਕੇ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦੇਣ ਆਉਣਗੇ। * ਜਿੰਦਗੀ ਪਰ ਉਤਾਰਕੇ ਪੁਛਦੀ ਹੈ-ਬੱਚਾ ਹੁਣ ਉਡ ਕੇ ਦਿਖਾ।* ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਤਾਂ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਮੁਲਕ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਚੱਲੇ ਪਰ ਜੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਇਮਾਨਦਾਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਿਰ ਕਿਹੜੀ ਕੰਧ ਵਿਚ ਮਾਰੀਏ। * ਝੂਠ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮਸਾਲਾ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਪ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਗੱਪ ਦਾ ਜਦੋਂ ਹਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫੜ੍ਹ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।* ਅਸੀਂ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਰਬੜ ਵਾਂਗ ਖਿੱਚ ਕੇ ਭੋਗਣ ਲਈ ਲੰਬੀ ਕਰਨ ਤਾਂ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਾਂ ਪਰ ਮਾਨਣ ਦਾ ਇਕ ਵੀ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ।* ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ ਜਿਸਨੇ ਵੀ ਚਪੇੜ ਮਾਰੀ ਹੈ ,ਸੱਟ ਓਹਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਈ ਹੈ।* ਜਦੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭੁੱਖਾਂ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਮਿਟਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਦੁਰਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਚਾ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ।* ਗੱਲ ਜਦੋਂ ਵੀ ਬਣੇਗੀ,ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਾਲ ਨਹੀਂ,ਸਗਂੋ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਨਾਲ ਬਣੇਗੀ ।*ਸ਼ਹੀਦ ਬਣਨ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਬਟਣਾ ਮਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਟਣਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰਨੂੰ ਲੱਗੇ ਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅੱਗੇ ਚਿਹਰੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦੇਖੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਕੀ ,ਧਰਤੀ ਵੀ ਕੁਰਲਾ ਪਵੇਗੀ”।
ਭੌਰੇ ਦੀ ਹਰ ਰਚਨਾ ਨਵੀਂ ਤੇ ਨਰੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਕਿਤੇ ਵੀ ਦਹੁਰਾਅ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਚ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਹਨ ਇਹ ਇਕ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਸਤਕਾਂ।ਹਰ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਕਾਵਿਕਤਾ ਅਤੇ ਭੌਰੇ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਰਚੀ ਵਾਰਤਕ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਬਾਰੇ ਇਕ ਪੂਰਾ ਥੀਸਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹਰ ਵੰਨਗੀ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸਿਰਜਕ ਹੈ।ਕਦੀ ਕਾਵਿ ਵਿਅੰਗ ਤੇ ਕਦੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਤੇ ਕਦੀ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਨਾ ਉਸਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ।ਅਰਾਮ ਨੂੰ ਪਸਦੰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਸਾਹਿਤ ਸਾਧਨਾ ਵਿਚ ਜੁਟਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਇਕ ਨਿਵੇਕਲੀ ਰੰਗ ਢੰਗ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਸਿਰਜਕ ਭੌਰਾ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਕਸ਼ਮੀਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਅਨਮੋਲ ਤੇ ਮਨਵੀਰ ਦੇ ਪਰਾਂ ਨਾਲ ਖੁੱਲੇ ਅੰਬਰਾਂ ਤੇ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ।ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੱਝਣਾ ਉਸਦਾ ਸੁਭਾਅ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦੇ ਕੇ ਹੌਸਲਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ ਉਸਦੀ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਰੀਤ ਹੈ।ਉਸਦੇ ਪਾਠਕ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਪੜ੍ਹਕੇ ਅਨੰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਸਗਂੋ ਬੁੱਢੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਤੇ ਬਾਪ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਅਸੀਸਾਂ ਦੀ ਪੰਡ ਵੀ ਧਰਦੇ ਹਨ।ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਔਕੜ ਵਿਚ ਫਸੇ, ਅਖੀਰ ਜੇਤੂ ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਿਕੰਦਰ ਬਣਨ ਦੀ ਲੋਚਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਪਰ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਕ ਜੇਤੂ ਜਰਨੈਲ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਹੈ।
ਸੰਪਰਕ: +91 98150 18947
Comments
ਸਾਹਿਤ ਸਰੋਦ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ
- ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼: ਅਹਿਮਦ ਸਲੀਮ
- ਕੰਢੀ ਦਾ ਜੰਮਿਆ-ਜਾਇਆ ਤੇ ਪਰਨਾਇਆ : ਡਾ. ਧਰਮਪਾਲ ਸਾਹਿਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ 2021 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਵਲੋਕਨ: ਪੁਸਤਕ ਸੰਦਰਭ
- ਸਈਦ ਅਖਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
- ਪੰਜਾਬੀ ਜੁਬਾਨ ਦਾ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਐਸ ਐਸ ਮੀਸ਼ਾ - ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੱਤੂ
- ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ -ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
- ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ! –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ 'ਲਵ ਪੰਜਾਬ' –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਸਾਰ - ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਛ ਰੱਖੀ ਆ… - ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ. . . -ਸੁਰਜੀਤ ਮਾਨ
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
- ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀ ਧੁੰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾਂ ‘ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ’ - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾਸ਼: ਉਸਦਾ ਯੁੱਗ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ
- ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਹਰਮੇਸ਼ ਕੌਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪਿੱਤਰ-ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦਮਨ : ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ - ਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ-ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆਤਮਿਕ ਸੇਧਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਮੰਗਲਦੀਪ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹੇ ਭਗਵਾਨ ਪਲੀਜ਼! ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ! - ਰਚਨਾ ਯਾਦਵ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦਾ ਨਾਵਲ: ਖਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ
- ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ -ਪਾਵੇਲ ਕੁੱਸਾ
- ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ -ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ: ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ -ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ
- ਪਿਆਰ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕਵੀ : ਪ੍ਰੋ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
- ਹੈਦਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੂਨੀ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਹਰਮੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
- ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਾ -ਇਰਫ਼ਾਨ ਹਬੀਬ
- ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ ਮੈਡਮ ? –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ’ -ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਤੇ ਇਨਾਮ ਇਕਰਾਮ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਵਾਰਿਸ ਲੁਧਿਆਣਵੀ-ਅਕੀਲ ਰੂਬੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਪੇਖ ਵਿੱਚ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਧਤਾ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਤਰੱਕੀ-ਪਸੰਦ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ -ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਦੂਜੀ) - ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ)- ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਤੁਰ ਗਈ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਲਾਹੌਰ ਲਿਟਰੇਰੀ ਫ਼ੈਸਟੀਵਲ: ਚੰਦ ਤਾਸੁਰਾਤ - ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੋਇਬ ਆਦਿਲ
- ਹਾਇਕੂ : ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ -ਹਰਵਿੰਦਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਤਨ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਂ ਸੁਨੇਹਾ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ -ਡਾ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਹੁਣ ਇਹ ਉਹ ਜ਼ੀਰਵੀ ਨਹੀਂ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਨਵਾਂ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਾਨੁਸ਼ੀ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ : ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ-ਸ਼ਗਨ -ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਨਾਵਲ ‘ਤੀਵੀਂਆਂ‘ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਨਵੇਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਲਿਖਾਇਕ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ: ਤਿੜਕੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਸੰਗ -ਸ਼ਬਦੀਸ਼
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ - ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਹਜ਼ਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ,ਮਿਟਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਂ ਮਗਰ – ਮਨਦੀਪ
- ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਅੱਡਾ-ਖੱਡਾ The game of life ਬਾਰੇ - ਪਰਮਜੀਤ ਕੱਟੂ
- ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ
- ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ -ਲੂ ਸ਼ੁਨ
- ਜੂਨ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸ਼ਹੀਦ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ :ਇੱਕ ਪਿਛਲਝਾਤ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ
- ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ : ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਕਭੀ ਖ਼ੁਆਬੋਂ. . . - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
- ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਏਥੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਲੇਖਾ ਮੰਗਦੇ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਕਵਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ ਪਰ “ਕਵਿਤਾ” ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ - ਇਕਬਾਲ
- ਸਟੇਟ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਫ਼ਿਲਮ “ਪਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ” - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫਤਿਹ
- 'ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ' ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ - ਸੁਰਜੀਤ ਗੱਗ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪਛਾਣ, ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਸਲੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਪੁਸਤਕ 'ਬੂਵਆਰ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ' - ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਛੇੜੋ-ਛੇੜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਰੋ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ - ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅਮਿਤੋਜ : ਗੁਆਚੀ ਪੁਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ: ਇੱਕ ਸੀ ਫ਼ਰਖ਼ੰਦਾ ਲੋਧੀ -ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ` (ਡਾ.)
- ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ‘ਇੱਕ ਪਾਸ਼ ਇਹ ਵੀ’ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਬੇਬਾਕ ਤੇ ਫ਼ੱਕਰ ਲੇਖਕ ਸੀ `ਗੁਰਮੇਲ ਸਰਾ` -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ: ਅੰਬਰ ਲੱਭ ਲਏ ਨਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੇ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਾਰਸ : ਸਾਈਂ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ
- ‘ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ’ ਮੇਰੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪੁਸਤਕ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਆਥਣੇ ਨੀ ... –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਪਏ ਹੋ... - ਯੁੱਧਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਸਟਰੇਲੀਆ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
owedehons
casino real money http://onlinecasinouse.com/# - online casino games online casino slots <a href="http://onlinecasinouse.com/# ">real casino slots </a> free casino games online