Thu, 21 November 2024
Your Visitor Number :- 7255704
ਕਿੱਸਾਕਾਵਿ `ਚ ਵਿੱਲਖਣ ਛਾਪ: ਕਿੱਸਾ ਬਾਗ਼ੀ ਸੁਭਾਸ਼ (ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਾਰਸ) -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
Posted on:- 23-06-2013
(ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, 6-ਗੁਰੂ ਕੀ ਨਗਰੀ, ਬਠਿੰਡਾ)
ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਾਰਸ (ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ) ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਅਤੇ ਕਿੱਸਾਕਾਰੀ `ਚ ਵੱਡਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਜੱਥੇ ਦਾ ਰੀਕਾਰਡ ਸੁਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ, ਕਿਉਂ ਫੜੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ, ਭੈਣੋਂ ਇਹ ਹੰਸਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ। ਮੇਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਵੀ ਵਿਕਦੇ ਦੇਖੇ ਤੇ ਪੜ੍ਹੇ। ਹੁਣ ਪੁਸਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਸ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ‘ਬਾਗ਼ੀ ਸੁਭਾਸ਼’, ਡਾਕਟਰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਖੀਵਾ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ, ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਮੁੱਖਬੰਧ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ ਨੇ 1945 ਦੇ ਇਰਦ ਗਿਰਦ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਛਾਪਿਆ।
ਦੂਜੀ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਾਰਸ ਨੇ ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਬੇਸ਼ੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਬੈਂਤ ਛੰਦ ਵਿੱਚ ਕਲਮਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਿਸ਼ੇ, ਤਖ਼ੱਈਅਲ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼, ਅਤੇ ਕਾਵਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋ ਇਹ ਕਿੱਸਾ 60-65 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੱਜ ਵੀ ਨਵਾਂ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ ਦੀ ਕਾਵਿ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾ ਪਰਤਾਂ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਮਸਲਨ, ਜਿੱਥੇ ਆਮ ਕਿੱਸਾਕਾਰ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਜੋਂ ਮੰਗਲਾਚਰਨ ਉਚਾਰਦੇ ਸਨ, ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ ਦਾ ਮੰਗਲਾਚਰਨ ਮੂਲ਼ੋਂ ਹੀ ਅਲਹਿਦਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:
ਵਾਹੇ-ਗੁਰੂ ਐ ਗਾਡ ਭਗਵਾਨ ਰੱਬਾ, ਜ਼ਰਾ ਮੁੱਖ ਦਿਖਾਅ ਖ਼ੁਦਾ ਸਾਨੂੰ;
ਬਾਂਗ ਸੰਖ ਘੜਿਆਲ `ਤੇ ਗਿਰਗਿਟਾ ਤੂੰ,ਆਪੋ-ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਿਆ
ਲੜਾਅ ਸਾਨੂੰ!
ਬਾਂਗ ਸੰਖ ਘੜਿਆਲ `ਤੇ ਗਿਰਗਿਟਾ ਤੂੰ,ਆਪੋ-ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਿਆ
ਲੜਾਅ ਸਾਨੂੰ!
...
ਰਹੇ ਸਾਧ ਫ਼ਕੀਰ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ, ਤੇਰੇ ਨਾਮ `ਤੇ ਲੁੱਟ ਕੇ ਖਾਅ ਸਾਨੂੰ,
ਚੋਰ ਠੱਗ ਲੁਟੇਰੇ ਦੀ ਕਰੇਂ ਮੱਦਦ, ਤੇਰਾ ਬਦਲਿਆ ਦਿਸੇ ਸੁਭਾਅ ਸਾਨੂੰ।
ਰਹੇ ਸਾਧ ਫ਼ਕੀਰ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ, ਤੇਰੇ ਨਾਮ `ਤੇ ਲੁੱਟ ਕੇ ਖਾਅ ਸਾਨੂੰ,
ਚੋਰ ਠੱਗ ਲੁਟੇਰੇ ਦੀ ਕਰੇਂ ਮੱਦਦ, ਤੇਰਾ ਬਦਲਿਆ ਦਿਸੇ ਸੁਭਾਅ ਸਾਨੂੰ।
ਇੰਝ ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਮੁੱਢ `ਚ ਹੀ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਉੱਪਰ ਤਰਕਮਈ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਕਟਾਖ਼ਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੇ ਬੀਜ ਸੱਠ ਪੈਂਹਠ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੀਜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਮ `ਤੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰ ਰਹੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ ਦੀ ਛਿੱਲ ਉਤਾਰਦਿਆਂ ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ, ਦੇਸ਼ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ ਪਾੜੋ-ਰਾਜ-ਕਰੋ ਦੀ ਨੀਤੀ ਵੱਲ, ਵਾਰ ਵਾਰ ਸਪਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਝੂਠੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਪਰਦੇ ਹੇਠ ਵਿਭਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਖੌਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਰਖਾਂ ਦੇ ਦੂਹਰੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਬੇਪਰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵਰਗੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲਤਾ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਨਾਲ਼ ਬਾਂਦਰੀ ਕੰਬਲ਼ ਨੂੰ ਕਰਨ ਨਿੱਘਾ ਲਾਉਂਦੇ ਹਿੱਕ ਦੇ ਨਾਲ ਕਤੂਰੀਆਂ ਨੂੰ,
ਦਿਨੇਂ ਭਜਨ, ਰਾਤੀਂ ਸੇਵਾ ਤਿਆਗਣਾਂ ਦੀ, ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਮੁਸ਼ੱਕਤਾਂ ਦੂਹਰੀਆਂ ਨੂੰ।
ਦਿਨੇਂ ਭਜਨ, ਰਾਤੀਂ ਸੇਵਾ ਤਿਆਗਣਾਂ ਦੀ, ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਮੁਸ਼ੱਕਤਾਂ ਦੂਹਰੀਆਂ ਨੂੰ।
ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਗੋਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਪੇਂਡੂ ਮੁਹਾਵਰੇ `ਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਸਾਡੀ ਭੋਲਿ਼ਆਂ ਕਾਲਿ਼ਆਂ ਵਛੜਿਆਂ ਦੀ, ਰੱਤ ਚੂਸਗੀ ਲੰਡਨੀਂ ਜੋਕ ਯਾਰੋ;
ਦਾਣੇ ਭੁੰਨਦੀ ਹਿੰਦੀਆਂ ਸਾਡਿਆਂ ਦੀ, ਭੱਠੀ ਢਾਹ ਗਿਆ ‘ਦੂਧੀਆ’ ਬੋਕ ਯਾਰੋ।
ਦਾਣੇ ਭੁੰਨਦੀ ਹਿੰਦੀਆਂ ਸਾਡਿਆਂ ਦੀ, ਭੱਠੀ ਢਾਹ ਗਿਆ ‘ਦੂਧੀਆ’ ਬੋਕ ਯਾਰੋ।
ਗਾਂਧੀ ਟੋਪੀ ਸਿਰ `ਤੇ ਹੋਕਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ, ਮੈਂ-ਮੈਂ ਭੇਡ ਦੀ ਅੰਦਰ ਬਘਿਆੜ ਮਿੱਤਰੋ!
ਦੇਖੀ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਬੱਕਰੀ ਮਾਸ ਖਾਂਦੀ, ਕਹਿੰਦੀ ਸ਼ੇਰਾਂ ਨੂੰ ਚਰੋ ਸਲਵਾੜ੍ਹ ਮਿੱਤਰੋ।
ਤਰਕਸ਼ੀਲਾ: (ਰੱਬ ਦੀ ‘ਸਿਫ਼ਤ’ ਕਰਦਿਆਂ)
ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ ਹੈਂ ਡੋਬਦਾ ਧਰਮੀਆਂ ਨੂੰ; ਬੇੜੇ ਪਾਪਾਂ ਦੇ ਧੱਕ ਕੇ ਪਾਰ ਕਰਦਾ,
ਹਾੜੀ ਪੱਕੀ ਕਿਰਸਾਨ ਦੀ ਦੇਖ ਹੱਸੇਂ; ਲੈ ਕੇ ਕਾਕੜੇ ਫ਼ਸਲ `ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦਾ।
ਕਹਿੰਦੇ ਓਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਂ ਏਕ ਦੁਨੀਆਂ, ਲੇਕਿਨ ਵਿਤਕਰਾ ਆਪ ‘ਆਪਾਰ’ ਕਰਦਾ।
ਹਾੜੀ ਪੱਕੀ ਕਿਰਸਾਨ ਦੀ ਦੇਖ ਹੱਸੇਂ; ਲੈ ਕੇ ਕਾਕੜੇ ਫ਼ਸਲ `ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦਾ।
ਕਹਿੰਦੇ ਓਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਂ ਏਕ ਦੁਨੀਆਂ, ਲੇਕਿਨ ਵਿਤਕਰਾ ਆਪ ‘ਆਪਾਰ’ ਕਰਦਾ।
ਕਾਮਯਾਬੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ਦੈਂ ਗੋਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਕੰਮ ਗਾਂਧੀਆਂ ਦੇ ਹੈਂ ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਕਰਦਾ।
ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦ:ਮਸਲ਼ ਦੇਵੇਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹੜਤਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਟਾਟੇ ਬਿਰਲਿਆਂ ਦੀ ਜੈ ਜੈ ਕਾਰ ਕਰਦਾ।
***ਫਿਰਕੂਸਦਭਾਵਨਾ:
ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਿਮ ਫ਼ਸਾਦ `ਤੇ ਫਿ਼ਰੇਂ ਖਿੜਿਆ, ਵਾਹ ਵਾਹ ਖੁਦਾ ਅਲਬੇਲਿਆ ਉਏ।
ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਡਿਆਂ ਪੱਟ ਕਰੀਰ ਸੁੱਟੇ, ਕੱਟ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਦੇਣਗੇ ਕੇਲਿਆ ਉਏ।
ਤੇਰੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਕਾਲ਼ੀ, ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਵੇਲਿਆ ਉਏ।
ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਂ, ਖ਼ਾਲਸੇ ਵੇਖ ਕੱਠੇ, ਤੇਰੀ ਹਿੱਕ ਉੱਤੇ ਨਾਗ ਮੇਲ੍ਹਿਆ ਉਏ।
ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਡਿਆਂ ਪੱਟ ਕਰੀਰ ਸੁੱਟੇ, ਕੱਟ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਦੇਣਗੇ ਕੇਲਿਆ ਉਏ।
ਤੇਰੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਕਾਲ਼ੀ, ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਵੇਲਿਆ ਉਏ।
ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਂ, ਖ਼ਾਲਸੇ ਵੇਖ ਕੱਠੇ, ਤੇਰੀ ਹਿੱਕ ਉੱਤੇ ਨਾਗ ਮੇਲ੍ਹਿਆ ਉਏ।
ਇੰਝ ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ ਸੁਭਾਸ਼ ਬੋਸ ਦੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਾਲਜ `ਚ ਪੜ੍ਹਨ, ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਹੋਣ, ਨਾਸਤਕਿਤਾ ਵੱਲ ਵਧਣ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਬਣਨ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਮੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ ਕੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਿੰਦੀ ਫੌਜੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਦਿਲ-ਟੁੰਬਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਣਛੋਹ ਤਸ਼ਬੀਹਾਂ, ਸ਼ਬਦ-ਚਿਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੰਨ੍ਹ ਕੇ, ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ, ਕਿੱਸਾਕਾਰੀ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਰੌਚਿਕ ਅਤੇ ਬੁਲੰਦ ਕਾਵਿਕ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜੀਵਨ ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਬਾਪੂ ਪਾਰਸ ਇੱਕ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਾਵਾਦੀ ਦੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼, ਫਿ਼ਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੂਲਵਾਦ ਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਨਾਕਾਰਦਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਅਤੇ ਝਗੜਿਆਂ ਉੱਪਰ ਥਾਂ ਥਾਂ ਬੇਚੈਨ ਹੁੰਦਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ:
ਮਜ਼ਹਬੀ ਰੌਲ਼ੇ `ਤੇ ਝਾਟ-ਮਾਚੀਟ ਹੋਏ, ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਬਣ ਭੂਤ ਬੇਤਾਲ ਆਪਾਂ
ਪਾਟੀ ਬੋਰੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਖ਼ਾਤਰ, ਦਿੱਤੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਸਾੜ ਰੁਮਾਲ ਆਪਾਂ
‘ਰਾਮ-ਰਾਮ’ ‘ਸਲਾਮ’ ਨੂੰ ਏਕ ਕਰ ਕੇ, ਜੋੜੋ ਵਿੱਚ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਆਕਾਲ ਆਪਾਂ
ਪਾਟੀ ਬੋਰੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਖ਼ਾਤਰ, ਦਿੱਤੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਸਾੜ ਰੁਮਾਲ ਆਪਾਂ
‘ਰਾਮ-ਰਾਮ’ ‘ਸਲਾਮ’ ਨੂੰ ਏਕ ਕਰ ਕੇ, ਜੋੜੋ ਵਿੱਚ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਆਕਾਲ ਆਪਾਂ
ਇਸ ਕਿੱਸੇ `ਚ ਸੁਭਾਸ਼ ਦਾ ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋਣਾ, ਜਰਮਨ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਮੱਦਦ ਲੈਣੀ, ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨੀ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਧਰਮ ਜਾਤ ਤੇ ਇਲਾਕਾਈ ਵਖਰੇਵੇਂ ਭੁਲਾਅ ਕੇ ਤਨ ਮਨ ਧਨ ਨਾਲ ਸੁਭਾਸ਼ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਜਾਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਦਿਲ-ਕੰਬਾਊ ਵੇਰਵੇ ਹਨ ਜੋ ਨਿਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਾਰਸ ਦੇ ਅਥਾਹ ਗਿਆਨ, ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਨਜ਼ਰੀਏ, ਅਤੇ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਸੂਹ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ `ਚ ਲਿਖੇ ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਕਿੱਸਾਕਾਰੀ ਦਾ ਸਵਾਦ ਪਾਠਕ ਦੇ ਦਿਲੋ ਦਿਮਾਗ ਉੱਪਰ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਅਖ਼ੀਰ ਤੀਕਰ ਛਾਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, “ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਪਹਿਰੇ ਹੇਠ ਵਿਚਰਦਾ ਪਾਰਸ, ਰਵਾਇਤੀ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਦੇਣ... ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਹੋਣ, ਅਤੇ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਵਹਿਮਾਂ ਭਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਵਰਗੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਕਿੰਝ ਹੋ ਗਿਆ,... (ਪਰ) ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਦੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਦੇ ਹਟਵੇਂ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਵੱਖਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।” ਇਸ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਠੀਕ ਜਾਪਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਕਿੱਸੇ ਦਾ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵੇਲ਼ੇ ਛਪਣਾ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਕਦਮ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਭਾਸ਼ ਬੋਸ ਅੰਦਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਚਿਣਗ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲਈ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਤੇ ਸ਼ੌਕੀਨਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਖੋਜ-ਪੱਤਰ (ਥੀਸਿਸ) ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਵਿਚੋਂ ਅਣਗਿਣਤ ਸੰਭਾਨਾਵਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤਰਜੀਤ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ਼, ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ਼, ਪਾਰਸ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਚਮਕੌਰ ਸੇਖੋਂ, ਕਰਨੈਲ ਸ਼ੇਰਪੁਰੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਸਿੱਧੂ ਕਾਉਂਕੇ, ਤੇ ਧੀਆਂ ਚਰਨਜੀਤ-ਕਰਮਜੀਤ ਦੀ ਮਾਇਕ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ਼ ਪੁਨਰ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਏ, ਕਿੱਸਾਕਾਰੀ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਵਿੱਚ ਵਿੱਲਖਣ ਸਥਾਨ ਰਖਦੇ ਇਸ ਕਾਵਿ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਪਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦਾ ਸਵਾਗਤ!
Comments
Camille Swinford
Since 2012 Mailbanger.com has been selling marketing lists with customer name/contact information to many small and startup businesses. we have lists for USA/UK/Australia/Canada and many more countries Here are some of our packages: USA Business database with executive contact info - Over 30 million records: https://www.mailbanger.com/2020-usa-business-database-executive-edition/ 2021 USA Homeowner and Residential – 248 million records: https://www.mailbanger.com/2021-usa-homeowner-and-residential-248-million-records/ 108 million USA consumers with age,cell/home phone/address/email: https://www.mailbanger.com/108-million-usa-consumers-mega-edition/ Cell/SMS Marketing package of over 50 million USA Customers: https://www.mailbanger.com/2022-usa-50-million-consumer-cell-phone-numbers-premium-edition/ Monthly optin USA sales leads (a fresh new package every month!): https://www.mailbanger.com/monthly-usa-sales-leads USA Charity donors: https://www.mailbanger.com/usa-charity-donor-leads 850 000 Weight loss customers: https://www.mailbanger.com/weight-loss-diet-leads-lists we have many more lists - stop wasting thousands on pay per click or other expensive forms of advertising, and market direct for super affordable prices. All lists are updated regularly, buy once and its yours so you can use them for many campaigns. They come in Excel files with sortable categories Regards Mailbanger.com
ਕਿਤਾਬਾਂ
- ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ : ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ
- ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ
- ਉੱਨੀ ਸੌ ਚੁਰਾਸੀ: ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਲੇਖ ਡਾ. ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ
- ਜਾਗਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਵਾਲੀ ਕਲਮ ਦੀ ਘਾਲਣਾ: ''ਗੁਜਰਾਤ ਫ਼ਾਈਲਾਂ''-ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ
- ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਬੇਬਾਕ ਚਿਤਰਦੀ ਲੇਖਿਕਾ ਸੁਧਾ ਸ਼ਰਮਾਂ
- ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਸਤੌਜ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ - ਪ੍ਰੋ. ਐੱਚ ਐੱਸ. ਡਿੰਪਲ
- ਧੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ
- ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ - ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰੰਧਾਵਾ
- ਘੁਮੱਕੜ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਅਣਗਿਣਤ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ –ਸ਼ਾਇਦ ਰੰਮੀ ਮੰਨ ਜਾਏ
- ਚੌਮੁਖੀਆ ਇਬਾਰਤਾਂ : ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
- ਦਰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ
- ਬਰਫ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਗੀ ਨਿੱਘੀ ਕਲਮ: ਇਕਬਾਲ
- ਪੁਸਤਕ: ਉਚੇਰੀ ਸੋਚ ਚੰਗੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
- ਪੁਸਤਕ: ਸੂਰਜ ਦਾ ਹਲਫੀਆ ਬਿਆਨ
- ਕਰਮਯੋਗੀ ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਮਾਹਿਲਪੁਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਵਿੱਛੜ ਗਿਆ ਭਰਾਵੋ ਮੇਲਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਪਹਿਰਾਵਾ (ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਧਿਐਨ)
- ਪੁਸਤਕ: ਹਿੰਦੂ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
- ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਕੈਨਵੈਸ ’ਚ ਉੱਭਰੀਆਂ ਬਹੁ ਪਰਤਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ:ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਅਦਬੀ ਸੱਚ
- ਪੁਸਤਕ: ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਐੱਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਨੀ ਮਾਂ
- ਪੁਸਤਕ: ਕੰਢੀ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ
- ਪੁਸਤਕ: ਪ੍ਰਿਜ਼ਮ 'ਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
- ਲਕੀਰਾਂ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ
- ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ-‘ਸੰਵਾਦ ਦੇ ਪਲ’
- ਪ੍ਰਵਾਸ ਕੇਂਦਰਤ ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਵਾਧਾ ਹੈ ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ ਦਾ ਪਲੇਠਾ ਨਾਵਲ ‘ਬੱਸ ਅਜੇ ਏਨਾ ਹੀ’
- ਪੁਸਤਕ: 'ਓਥੇ'
- ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ-ਰੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਕ
- ਪੁਸਤਕ: ਕੌਣ ਵਿਛਾਏ ਬਹਾਰ - ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਭੌਰੇ ਦੀਆਂ ਗੁੱਝੀਆਂ ਰਮਜਾਂ
- ਜੁਗਨੀ: ਬਲਰਾਜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
- ਲਾਲ ਝੰਡੇ ਹੇਠਲੇ ਦਲਿਤ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ: ਦਾ ਜਿਪਸੀ ਗਾਡੈਸ
- ਪੁਸਤਕ: ਵਧਾਈਆਂ ਬੇਬੇ ਤੈਨੂੰ
- ਪੁਸਤਕ: ਝਾਂਜਰ ਛਣਕ ਪਈ
- ਪੁਸਤਕ: ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ (ਸਥਿਤੀ, ਸੇਧਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ)
- ਅੱਗ ਦੀ ਲਾਟ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਰਾਜਿਆਂ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਦੀ ਕਿਤਾਬ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਪੁਸਤਕ ‘ਗੋਲਡਨ ਗੋਲ’ ਦੀ ਗਾਥਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਗ਼ੁਸਤਾਖ਼ ਹਵਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਔਰਤ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ
- ਪੁਸਤਕ: ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਨਾਰੀ ਪਰਿਪੇਖ
- ਪੁਸਤਕ: ਅੰਗੂਠਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਅੰਤਰ ਨਾਦ
- ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ: ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
- ਧਰਤੀ ਸਵਰਗ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ?
- ਮਜ਼ਦੂਰ ਇਤਿਹਾਸ ’ਚ ਔਰਤ ਵੀਰਾਂਗਣਾਂ
- ਲੋਕਪੱਖੀ ਤੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਸਾਹਿਤ ਘਰ-ਘਰ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ
- ਪੁਸਤਕ: ਸਾਡਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਬਾਲ ਅਧਿਕਾਰ
- ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
- ਪੁਸਤਕ: ਕਸਮ ਨਾਲ... ਝੂਠ ਨ੍ਹੀਂ ਬੋਲਦਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ
- ਮੇਰੀ ਵਾਈਟ ਹਾਊਸ ਫੇਰੀ: ਵਾਈਟ ਹਾਊਸ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ
- ਪੁਸਤਕ ‘ਗਾਥਾ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੀ…’: ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ
- ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗਦੀ ਅਤੇ ਸਾਂਝਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਆਲ੍ਹਣਾ’
- ਪੁਸਤਕ: ਸੰਗੀਤਾਚਾਰੀਆ: ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਮਸਤਾਨੀ
- ਪ੍ਰਦੇਸ ਨੂੰ ਦੇਸ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਚੂਹੇ-ਦੌੜ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਬੰਦ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਾਸੀ’
- ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਰੰਗ
- ਪੁਸਤਕ: ਇੱਕ ਗੰਧਾਰੀ ਹੋਰ -ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਯਥਾਰਥ ਬੋਧ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ: ਖ਼ਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ - ਡਾ. ਮਿਨਾਕਸ਼ੀ ਰਾਠੌਰ
- ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸੁਪਨੇ ਸੱਚ ਹੋਣਗੇ’- ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਪੁਸਤਕ ਸਮੀਖਿਆ: "ਕਸਤੂਰੀ"
- ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪ੍ਰਤੀ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹਰ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੇ ਪੜ੍ਹਣਯੋਗ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਗੁਰਮੀਤ ਸੁਖਪੁਰਾ
- ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ : ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ
- ਚੁੱਪ ਵਿੱਚੋਂ ਬੋਲਦੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਚੁੱਪ ਨਦੀ ਤੇ ਮੈਂ’
- ਗੁੰਬਦ: ਜਸਬੀਰ ਕਾਲਰਵੀ ਦੇ ਅੰਤਰਮਨ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਦੀ ਕਵਿਤਾ -ਸੁਰਜੀਤ
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਉੱਚਾ ਬੁਰਜ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ
- ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅੱਖ ਦਾ ਖ਼ਾਬ
- ਵੱਖਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਤੇ ਵੱਖਰੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਚੰਦਰਯਾਨ-ਤਿਸ਼ਕਿਨ’ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਹਿਟਲਰ ਦੀ ਵਾਪਸੀ { Timur Vermes ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ He’s back} -ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- ਕਿੱਸਾਕਾਵਿ `ਚ ਵਿੱਲਖਣ ਛਾਪ: ਕਿੱਸਾ ਬਾਗ਼ੀ ਸੁਭਾਸ਼ (ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਾਰਸ) -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਵਾਦਤ ਨਾਵਲ ‘ਦਾ ਵਿੰਚੀ ਕੋਡ’ - ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- 'ਸੜਦੇ ਸਾਜ਼ ਦੀ ਸਰਗਮ' ਅਨੂਠੀ ਤੇ ਅਦੁੱਤੀ ਵਾਰਤਕ -ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੱਟੂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ : ਵਿਦਰੋਹੀ ਕਾਵਿ (ਪਾਸ਼, ਉਦਾਸੀ, ਮੁਕਤੀਬੋਧ ਅਤੇ ਨੇਰੂਦਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ’ਚ) -ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ
- ਬੇਹਤਰੀਨ ਨਾਵਲ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ : The Shadow of the Wind
- ਮੌਲਿਕ ਕਾਵਿ-ਮੁਹਾਵਰੇ ਦਾ ਸਿਰਜਕ : ਜਗਤਾਰ ਸਾਲਮ
- ਨਾਵਲ ‘ਅਣਪਛਾਤੇ ਰਾਹਾਂ ਦੇ ਪਾਂਧੀ’ ’ਤੇ ਇੱਕ ਪੇਤਲੀ ਜੇਹੀ ਝਾਤ
Lety
Wham bam thank you, ma'am, my qunesiots are answered!