Wed, 30 October 2024
Your Visitor Number :- 7238304
ਪੁਸਤਕ: 'ਓਥੇ'
Posted on:- 06-08-2015
-ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
ਸੰਪਰਕ: +91 94184 70707
ਸੰਪਰਕ: +91 94184 70707
ਕੀਮਤ: ਰੁਪਏ100 (ਭਾਰਤ), $ 5 (ਵਿਦੇਸ਼)
ਲੇਖਿਕਾ: ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਕੌਰ (ਰਾਜ਼ ਕੌਰ)
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ: ਚਿੰਤਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਐਡਮਿੰਟਨ (ਕਨੇਡਾ), ਲੁਧਿਆਣਾ
ਇਸ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜੋ ਚੰਗਾ ਦਿਖਦਾ ਹੈ, ਚੰਗਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜੋ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੋ ਅਦਿੱਖ ਹੈ ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਨੇਕ ਮੱਤ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਸ ਅਦਿੱਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਹੀ ਨਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਜੋ 'ਇੱਥੇ' ਹੈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਸਦਾ ਹੀ ਬਖਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਵਿੱਤਰੀ ਨੇ ਉਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਛੋਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਦਿਸਦਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੈ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਥੇ ਦਾ ਛਲਾਵਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 'ਓਥੇ' ਦਾ ਸੱਚ ਹੈ ਜੋ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜੜਿਆ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ, ਪਰ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ:
"ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੀ ਕਵਿਤਾ
ਮਸਤ ਹਵਾ ਗਾਉਂਦੀ
ਕੁਦਰਤ ਮਹਾਨ, ਕੁਦਰਤ ਮਹਾਨ।" (ਸਫਾ 8)
ਮਸਤ ਹਵਾ ਗਾਉਂਦੀ
ਕੁਦਰਤ ਮਹਾਨ, ਕੁਦਰਤ ਮਹਾਨ।" (ਸਫਾ 8)
ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਜੰਮਪਲ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੇ ਪੁਰਖੇ ਮਿੰਟ-ਗੁਮਰੀ, ਚੱਕ ਨੰਬਰ-421, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਾਕ-ਪਤਨ (ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ) ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਵਿੱਤਰੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਓਥੇ ਦੇ ਸਾਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਕਾਵਿ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਪ੍ਰਾਭਵ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅਜਿਹੇ ਓਖੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੋਂ ਗ਼ੁਰੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ 'ਤੋਂ ਸਧਾਰਣ ਪਾਠਕ ਅਭਿੱਜ ਹੋਣ।
ਅਸੀਂ ਸੂਫੀ ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੁਰਸ਼ ਲਿਖਾਰੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਕਰਕੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਵਿੱਤਰੀ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁਰਖ (ਪੁਰਸ਼) ਜਾਣ ਕੇ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ:
ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਦਿਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ, ਵਿਚਰਦੀ ਕਵਿੱਤਰੀ ਬੜੀ ਸੰਜੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਖੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਹਾਲੇ ਵੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਅੰਗੂਠਾ-ਛਾਪ ਹੀ ਹਨ। ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਇਹ ਘਾਟਾਂ ਉਸਨੂੰ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੀਕ ਝਿੰਜੋੜ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਠੀਕ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰੇਰਕ ਅਤੇ ਹੋਂਸਲੇ ਭਰਪੂਰ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਉਮਰੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਵਰ੍ਹੇ ਛੋਟੀ ਸਹੇਲੀ ਸੰਦੀਪ ਕੌਰ ਵਾਂਗ:
ਕਵਿਤਰੀ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਡਾਢੀ ਸਮਝ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਾਂ ਅਤੇ ਭੂਆ ਅਦਿ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਖੁਸਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲਿਖਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਢੋਲਕੀ ਦੀ ਤਾਲ 'ਤੇ ਨੱਚਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਵੀ ਸੜ੍ਹਕਾਂ 'ਤੇ ਦੌੜਨ ਦੀ ਚਾਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਖੰਭਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਥਾਹ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਉਡਾਰੀ ਨਾਲ ਸਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛੁਕ ਇਸ ਕਵਿੱਤਰੀ ਦੀ ਹਰ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਸਰਲ, ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ, ਪ੍ਰੇਰਣਾਤਮਕ ਅਤੇ ਹੋਂਸਲੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ:
ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਭਾਵ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਇਕ ਘਰੋਗੀ ਇਸਤਰੀ ਹੈ, ਦੀ ਇਹ ਸੱਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਧੀ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬੇਹਦ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਫ਼ ਝਲਕਦਾ ਦਿੱਸ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜੋ ਕੁਝ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ ਉਸਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਜਤਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਵਿਸੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਤੱਥ 'ਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁਲਾਂ ਵਰਗੀ ਆਪਣੀ ਇਹ ੯੬ ਸਫਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਸੂਫੀ ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੁਰਸ਼ ਲਿਖਾਰੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਕਰਕੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਵਿੱਤਰੀ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁਰਖ (ਪੁਰਸ਼) ਜਾਣ ਕੇ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ:
ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗ਼ੀ 'ਤੋਂ ਕਦਮ ਦਰ ਕਦਮ
ਪਿੱਛੇ ਹਟਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਘਟਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ (ਸਫਾ 65)
ਪਿੱਛੇ ਹਟਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਘਟਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ (ਸਫਾ 65)
ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਦਿਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ, ਵਿਚਰਦੀ ਕਵਿੱਤਰੀ ਬੜੀ ਸੰਜੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਖੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਹਾਲੇ ਵੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਅੰਗੂਠਾ-ਛਾਪ ਹੀ ਹਨ। ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਇਹ ਘਾਟਾਂ ਉਸਨੂੰ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੀਕ ਝਿੰਜੋੜ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਠੀਕ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰੇਰਕ ਅਤੇ ਹੋਂਸਲੇ ਭਰਪੂਰ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਉਮਰੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਵਰ੍ਹੇ ਛੋਟੀ ਸਹੇਲੀ ਸੰਦੀਪ ਕੌਰ ਵਾਂਗ:
"ਜਦ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਆਖਦਾ
'ਇਹ ਗੂਠਾ ਕਿੱਥੇ ਲਾਵਾਂ'
ਮੈਂ ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਬੋਲਦੀ
ਜਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿਓ
ਲੱਗਣਾ ਤਾਂ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਗਲ 'ਤੇ ਹੀ ਹੈ" (ਸਫਾ 48)
'ਇਹ ਗੂਠਾ ਕਿੱਥੇ ਲਾਵਾਂ'
ਮੈਂ ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਬੋਲਦੀ
ਜਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿਓ
ਲੱਗਣਾ ਤਾਂ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਗਲ 'ਤੇ ਹੀ ਹੈ" (ਸਫਾ 48)
ਕਵਿਤਰੀ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਡਾਢੀ ਸਮਝ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਾਂ ਅਤੇ ਭੂਆ ਅਦਿ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਖੁਸਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲਿਖਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਢੋਲਕੀ ਦੀ ਤਾਲ 'ਤੇ ਨੱਚਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਵੀ ਸੜ੍ਹਕਾਂ 'ਤੇ ਦੌੜਨ ਦੀ ਚਾਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਖੰਭਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਥਾਹ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਉਡਾਰੀ ਨਾਲ ਸਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛੁਕ ਇਸ ਕਵਿੱਤਰੀ ਦੀ ਹਰ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਸਰਲ, ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ, ਪ੍ਰੇਰਣਾਤਮਕ ਅਤੇ ਹੋਂਸਲੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ:
"ਫੈਲ ਜਾ, ਖੋਲ ਖੰਭ
ਤੇਰਾ ਹੀ ਹੈ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ" (ਸਫਾ 11)
ਤੇਰਾ ਹੀ ਹੈ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ" (ਸਫਾ 11)
ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਭਾਵ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਇਕ ਘਰੋਗੀ ਇਸਤਰੀ ਹੈ, ਦੀ ਇਹ ਸੱਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਧੀ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬੇਹਦ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਫ਼ ਝਲਕਦਾ ਦਿੱਸ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜੋ ਕੁਝ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ ਉਸਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਜਤਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਵਿਸੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਤੱਥ 'ਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁਲਾਂ ਵਰਗੀ ਆਪਣੀ ਇਹ ੯੬ ਸਫਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।
Comments
Stepbeivy
Isotretinoin Worldwide <a href=https://cheapcialisir.com/#>Cialis</a> Prix Cialis Et Viagra <a href=https://cheapcialisir.com/#>best place to buy generic cialis online</a> Keflex Fever Blister
cagetheve
Kamagra Uk Next Day Delivery Paypal 306 https://cheapcialisll.com/ - Cheap Cialis Cheapeast Generic Elocon Medicine Online Pharmacy Amex Accepted <a href=https://cheapcialisll.com/#>cialis generic best price</a> Buying Cialis In Montreal
cialis online
Cialis Levitra Effetti Collaterali nobPoecy https://ascialis.com/# - generic cialis release date arrackontoke Fainting Amoxicillin Natadync <a href=https://ascialis.com/#>generic cialis cost</a> cymnannami Buy Neurontin Overnight
best price cialis
Levitra Bayer Prezzo nobPoecy https://biracialism.com/ - buy cialis arrackontoke Viagra Flussig Nebenwirkungen Natadync <a href=https://biracialism.com/#>Cialis</a> cymnannami Celebrex 200 Mg Online Pharmacy
Erapcaway
Cephalexin Alcohol Interaction nobPoecy <a href=https://xbuycheapcialiss.com/>cialis daily</a> arrackontoke cialis versus levitra
Hillimb
https://hcialischeapc.com/ - buy generic cialis online
Erapcaway
<a href=http://gcialisk.com/>best cialis online
ਕਿਤਾਬਾਂ
- ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ : ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ
- ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ
- ਉੱਨੀ ਸੌ ਚੁਰਾਸੀ: ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਲੇਖ ਡਾ. ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ
- ਜਾਗਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਵਾਲੀ ਕਲਮ ਦੀ ਘਾਲਣਾ: ''ਗੁਜਰਾਤ ਫ਼ਾਈਲਾਂ''-ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ
- ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਬੇਬਾਕ ਚਿਤਰਦੀ ਲੇਖਿਕਾ ਸੁਧਾ ਸ਼ਰਮਾਂ
- ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਸਤੌਜ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ - ਪ੍ਰੋ. ਐੱਚ ਐੱਸ. ਡਿੰਪਲ
- ਧੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ
- ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ - ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰੰਧਾਵਾ
- ਘੁਮੱਕੜ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਅਣਗਿਣਤ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ –ਸ਼ਾਇਦ ਰੰਮੀ ਮੰਨ ਜਾਏ
- ਚੌਮੁਖੀਆ ਇਬਾਰਤਾਂ : ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
- ਦਰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ
- ਬਰਫ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਗੀ ਨਿੱਘੀ ਕਲਮ: ਇਕਬਾਲ
- ਪੁਸਤਕ: ਉਚੇਰੀ ਸੋਚ ਚੰਗੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
- ਪੁਸਤਕ: ਸੂਰਜ ਦਾ ਹਲਫੀਆ ਬਿਆਨ
- ਕਰਮਯੋਗੀ ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਮਾਹਿਲਪੁਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਵਿੱਛੜ ਗਿਆ ਭਰਾਵੋ ਮੇਲਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਪਹਿਰਾਵਾ (ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਧਿਐਨ)
- ਪੁਸਤਕ: ਹਿੰਦੂ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
- ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਕੈਨਵੈਸ ’ਚ ਉੱਭਰੀਆਂ ਬਹੁ ਪਰਤਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ:ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਅਦਬੀ ਸੱਚ
- ਪੁਸਤਕ: ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਐੱਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਨੀ ਮਾਂ
- ਪੁਸਤਕ: ਕੰਢੀ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ
- ਪੁਸਤਕ: ਪ੍ਰਿਜ਼ਮ 'ਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
- ਲਕੀਰਾਂ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ
- ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ-‘ਸੰਵਾਦ ਦੇ ਪਲ’
- ਪ੍ਰਵਾਸ ਕੇਂਦਰਤ ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਵਾਧਾ ਹੈ ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ ਦਾ ਪਲੇਠਾ ਨਾਵਲ ‘ਬੱਸ ਅਜੇ ਏਨਾ ਹੀ’
- ਪੁਸਤਕ: 'ਓਥੇ'
- ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ-ਰੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਕ
- ਪੁਸਤਕ: ਕੌਣ ਵਿਛਾਏ ਬਹਾਰ - ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਪੁਸਤਕ: ਭੌਰੇ ਦੀਆਂ ਗੁੱਝੀਆਂ ਰਮਜਾਂ
- ਜੁਗਨੀ: ਬਲਰਾਜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ
- ਲਾਲ ਝੰਡੇ ਹੇਠਲੇ ਦਲਿਤ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ: ਦਾ ਜਿਪਸੀ ਗਾਡੈਸ
- ਪੁਸਤਕ: ਵਧਾਈਆਂ ਬੇਬੇ ਤੈਨੂੰ
- ਪੁਸਤਕ: ਝਾਂਜਰ ਛਣਕ ਪਈ
- ਪੁਸਤਕ: ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ (ਸਥਿਤੀ, ਸੇਧਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ)
- ਅੱਗ ਦੀ ਲਾਟ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਰਾਜਿਆਂ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਦੀ ਕਿਤਾਬ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਪੁਸਤਕ ‘ਗੋਲਡਨ ਗੋਲ’ ਦੀ ਗਾਥਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਗ਼ੁਸਤਾਖ਼ ਹਵਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਔਰਤ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ
- ਪੁਸਤਕ: ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਨਾਰੀ ਪਰਿਪੇਖ
- ਪੁਸਤਕ: ਅੰਗੂਠਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਅੰਤਰ ਨਾਦ
- ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ: ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
- ਧਰਤੀ ਸਵਰਗ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ?
- ਮਜ਼ਦੂਰ ਇਤਿਹਾਸ ’ਚ ਔਰਤ ਵੀਰਾਂਗਣਾਂ
- ਲੋਕਪੱਖੀ ਤੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਸਾਹਿਤ ਘਰ-ਘਰ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ
- ਪੁਸਤਕ: ਸਾਡਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਬਾਲ ਅਧਿਕਾਰ
- ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
- ਪੁਸਤਕ: ਕਸਮ ਨਾਲ... ਝੂਠ ਨ੍ਹੀਂ ਬੋਲਦਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ
- ਮੇਰੀ ਵਾਈਟ ਹਾਊਸ ਫੇਰੀ: ਵਾਈਟ ਹਾਊਸ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ
- ਪੁਸਤਕ ‘ਗਾਥਾ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੀ…’: ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ
- ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗਦੀ ਅਤੇ ਸਾਂਝਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਆਲ੍ਹਣਾ’
- ਪੁਸਤਕ: ਸੰਗੀਤਾਚਾਰੀਆ: ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
- ਪੁਸਤਕ: ਮਸਤਾਨੀ
- ਪ੍ਰਦੇਸ ਨੂੰ ਦੇਸ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਚੂਹੇ-ਦੌੜ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਬੰਦ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਾਸੀ’
- ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਰੰਗ
- ਪੁਸਤਕ: ਇੱਕ ਗੰਧਾਰੀ ਹੋਰ -ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਯਥਾਰਥ ਬੋਧ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ: ਖ਼ਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ - ਡਾ. ਮਿਨਾਕਸ਼ੀ ਰਾਠੌਰ
- ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸੁਪਨੇ ਸੱਚ ਹੋਣਗੇ’- ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਪੁਸਤਕ ਸਮੀਖਿਆ: "ਕਸਤੂਰੀ"
- ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪ੍ਰਤੀ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹਰ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੇ ਪੜ੍ਹਣਯੋਗ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਗੁਰਮੀਤ ਸੁਖਪੁਰਾ
- ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ : ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ
- ਚੁੱਪ ਵਿੱਚੋਂ ਬੋਲਦੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਚੁੱਪ ਨਦੀ ਤੇ ਮੈਂ’
- ਗੁੰਬਦ: ਜਸਬੀਰ ਕਾਲਰਵੀ ਦੇ ਅੰਤਰਮਨ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਦੀ ਕਵਿਤਾ -ਸੁਰਜੀਤ
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਉੱਚਾ ਬੁਰਜ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ
- ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅੱਖ ਦਾ ਖ਼ਾਬ
- ਵੱਖਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਤੇ ਵੱਖਰੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਚੰਦਰਯਾਨ-ਤਿਸ਼ਕਿਨ’ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਹਿਟਲਰ ਦੀ ਵਾਪਸੀ { Timur Vermes ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ He’s back} -ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- ਕਿੱਸਾਕਾਵਿ `ਚ ਵਿੱਲਖਣ ਛਾਪ: ਕਿੱਸਾ ਬਾਗ਼ੀ ਸੁਭਾਸ਼ (ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਾਰਸ) -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਵਾਦਤ ਨਾਵਲ ‘ਦਾ ਵਿੰਚੀ ਕੋਡ’ - ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- 'ਸੜਦੇ ਸਾਜ਼ ਦੀ ਸਰਗਮ' ਅਨੂਠੀ ਤੇ ਅਦੁੱਤੀ ਵਾਰਤਕ -ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੱਟੂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ : ਵਿਦਰੋਹੀ ਕਾਵਿ (ਪਾਸ਼, ਉਦਾਸੀ, ਮੁਕਤੀਬੋਧ ਅਤੇ ਨੇਰੂਦਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ’ਚ) -ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ
- ਬੇਹਤਰੀਨ ਨਾਵਲ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ : The Shadow of the Wind
- ਮੌਲਿਕ ਕਾਵਿ-ਮੁਹਾਵਰੇ ਦਾ ਸਿਰਜਕ : ਜਗਤਾਰ ਸਾਲਮ
- ਨਾਵਲ ‘ਅਣਪਛਾਤੇ ਰਾਹਾਂ ਦੇ ਪਾਂਧੀ’ ’ਤੇ ਇੱਕ ਪੇਤਲੀ ਜੇਹੀ ਝਾਤ
Neel
Shukriyaa Suhisaver.org