Tue, 29 October 2024
Your Visitor Number :- 7237833
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
Posted on:- 14-12-2015
ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਭਾਰਤੀਓ, ਭਾਰਤੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬੜੇ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਖਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਘਾਟੇ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਖਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਣ ਕੁਝ ਭਰਮ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਦਿਲੋ-ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਵੱਸ ਗਏ ਹਨ, ਜਾਂ ਵਸਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਭਰਮ ਹਨ: 1. ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨ, ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਉਚੇਰੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ; 2.ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਅਤੇ; 3. ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਚੇਰੇ ਗਿਆਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਸੱਕਣ।
ਪਰ ਤੱਥ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਭਰਮ ਮਾਤਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤੱਥ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹਨ: 1. 2012 ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ 50 ਥਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਥਾਂ ਤੀਜਾ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ), ਦਸਵਾਂ (ਕਨੇਡਾ), ਚੌਹਦਵਾਂ (ਆਇਰਲੈਂਡ), ਸੋਹਲਵਾਂ (ਅਸਟਰੇਲੀਆ), ਅਠ੍ਹਾਰਵਾਂ (ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ) ਅਤੇ ਅਠਾਈਵਾਂ (ਅਮਰੀਕਾ) ਸਨ। (ਇਹਨਾਂ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਜੀਆਂ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)।
ਪਰ ਤੱਥ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਭਰਮ ਮਾਤਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤੱਥ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹਨ: 1. 2012 ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ 50 ਥਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਥਾਂ ਤੀਜਾ (ਸਿੰਗਾਪੁਰ), ਦਸਵਾਂ (ਕਨੇਡਾ), ਚੌਹਦਵਾਂ (ਆਇਰਲੈਂਡ), ਸੋਹਲਵਾਂ (ਅਸਟਰੇਲੀਆ), ਅਠ੍ਹਾਰਵਾਂ (ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ) ਅਤੇ ਅਠਾਈਵਾਂ (ਅਮਰੀਕਾ) ਸਨ। (ਇਹਨਾਂ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਜੀਆਂ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)।
2003, 2006 ਅਤੇ 2009 ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਰੁਝਾਨ ਸਨ। 2. ਏਸ਼ੀਆ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪੰਜਾਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕਾ-ਦੁੱਕਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਇਹਨਾਂ ਪੰਜਾਹਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ; 3. ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ (ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ-ਅੱਧਾ ਭਾਰਤੀ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜਾਣਦਾ ਹੋਵੇਗਾ) ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ 22 (ਬਾਈ) ਫੀਸਦੀ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਸਿਰਫ 5 (ਪੰਜ) ਫੀਸਦੀ ਹੈ। 1950 ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ 1.78 ਫੀਸਦੀ ਸੀ ਜੋ 1995 ਵਿੱਚ ਮਾਤਰ 0.6 ਫੀਸਦੀ ਰਹਿ ਗਿਆ (ਯਾਨੀ ਕਿ ਇੱਕ ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ)। ਪ੍ਰਤਿ ਵਿਅਕਤੀ ਬਰਾਮਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦਰਜਾ 150ਵਾਂ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ।
4.ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ ਅਤੇ ਤਜ਼ਰਬਾ ਵੀ ਇਹੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸੱਕਦੀ ਹੈ; 5. ਵੈਦਗੀ (ਡਾਕਟਰੀ) ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਇਹ ਸਾਫ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਲਈ ਵੀ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਹਾਸਲ ਹਨ ਜਾਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਘੜੇ ਜਾ ਸੱਕਦੇ ਹਨ: Haem - ਰੱਤ; Haemacyte - ਰੱਤ-ਕੋਸ਼ਕਾ; Haemagogue - ਰੱਤ-ਵਗਾਊ; Haemal - ਰੱਤੂ/ਰੱਤਾਵੀ; Haemalopia - ਰੱਤੂ-ਨੇਤਰ; Haemngiectasis - ਰੱਤ-ਵਹਿਣੀ-ਪਸਾਰ; Haemangioma - ਰੱਤ-ਮਹੁਕਾ; Haemarthrosis - ਰੱਤ-ਜੋੜ-ਵਿਕਾਰ; Haematemesis - ਰੱਤ-ਉਲਟੀ; Haematin - ਲੋਹ-ਰੱਤੀਆ; Haematinic - ਰੱਤ-ਵਧਾਊ; Haematinuria – ਰੱਤ-ਮੂਤਰ; Haematocele - ਰੱਤ-ਗਿਲਟੀ; Haematocolpos - ਰੱਤ-ਗਰਭਰੋਧ; Haematogenesis - ਰੱਤ-ਉਤਪਾਦਨ/ਵਿਕਾਸ; Haematoid - ਰੱਤ-ਰੂਪ/ਰੰਗ, ਰੱਤੀਆ; Haematology - ਰੱਤ-ਵਿਗਿਆਨ; Haematolysis - ਰੱਤ-ਹਰਾਸ; Haematoma - ਰੱਤ-ਗੰਢ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕੁਝ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ (ਧਾਤੂ ਅਤੇ ਵਧੇਤਰਾਂ) ਤੋਂ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਤਲੇ ਸ਼ਬਦ Haem ਤੋਂ ਬਣੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੱਖੋਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਖਿਆਲ ਲਈ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਹੋਵੇ ਪਰ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਖਿਆਲ ਦੱਸਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ।
ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾੜਾ ਦਰਜਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ, ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਅਜੋਕਾ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਅਕੱਟ ਸਬੂਤ ਹਨ ਕਿ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਨੂੰ ਬੜੇ ਵੱਡੇ ਘਾਟੇ ਪਏ ਹਨ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ। ਕੋਰੀਆ, ਜਪਾਨ, ਚੀਨ ਆਦਿ ਦੇਸਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਖਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਹੀ ਖਬਰ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਯੂਰਪੀ ਬੈਂਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਖਬਰ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਸ ਲਈ ਘਾਟਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ।
ਸੋ, ਦੁਨੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਭਾਸ਼ੀ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਵੀ ਤਜ਼ਰਬਾ ਤੇ ਖੋਜ ਇਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਜੋਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਉਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਪਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ 2008 ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਪੁਸਤਕ (ਇਮਪਰੂਵਮੈਂਟ ਇਨ ਦ ਕੁਆਲਟੀ ਆਫ ਮਦਰ ਟੰਗ ਬੇਸਡ ਲਿਟਰੇਸੀ ਐਂਡ ਲਰਨਿੰਗ, ਪੰਨਾ 12) ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਟੂਕ ਬੜੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ: ''ਸਾਡੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਭੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਇਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵੱਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਹੈ। (ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਜੋਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਵਧੇਰੇ ਕਾਰਗਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)। ਦੂਜਾ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਜਿੰਨਾ ਛੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਓਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ। (ਛੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲਹਿਜਾ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਲਾਭ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਵੇ)। ਤੀਜਾ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ। (ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਹ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਿਹਤਰ ਸਿੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਨ ਅਸਲੀਅਤ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਨੀਤੀਘਾੜਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਸੁਆਲ 'ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰੂ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਖੀ ਜਾਵੇ।''
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨੁਕਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਨੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ: 1. ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹਿ ਸੱਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵੱਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹੇ। ਹਰ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਸਦੇ ਸਕੁਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥਾ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਭਾਸ਼ਾ ਕਦੋਂ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ
ਤੋਂ ਪੜ੍ਹੋ);
2.ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਨਾ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹੈ; ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਿਰਸੇ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਡੂੰਘੀ ਸਾਂਝ ਬਣਾ ਸੱਕਦੀ ਹੈ; 3. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ (ਜੋ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸਮਝ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ) ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਹੱਕ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਾਸਲ ਹੋਣ (ਵੇਖੋ ਧਾਰਾ 347 ਅਤੇ 350 ਏ)। 4. ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿੰਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੇ ਕਮੇਟੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ ਹਰੇਕ ਨੇ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। 5. ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੱਚੇ ਦੀ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਭਾਰਤੀ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਰ ਦੇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਲੋੜ ਭਾਰਤ ਜਿੰਨੀ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਦੇਸ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਥੋਂ ਸਿਆਣੇ ਤੇ ਅੱਗੇ ਹਨ। 6. ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਯੂਰਪ ਦੇ ਬੈਂਕ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨੂੰ 48 ਬਿਲਿਅਨ ਪਾਊਂਡ ਦਾ ਘਾਟਾ ਪਏ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਪਰਲੇ ਤੱਥ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਤੁਰਤ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਧਿਅਮ ਸਿੱਖਿਆ ਨੁੰ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅਮਲ ਇਵੇਂ ਹੀ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਸਰਬਪੱਖੀ ਤਬਾਹੀ ਨਿਸਚਤ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀ ਖੋਜ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਨ ਲਈ ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ 'ਭਾਸ਼ਾ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ: ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਸਿੱਖਿਆ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ' ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਡੋਗਰੀ, ਤਾਮਿਲ, ਤੇਲੁਗੂ, ਕੰਨੜ, ਮੈਥਿਲੀ, ਨੇਪਾਲੀ, ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ
http://punjabiuniversity.academia.edu/JogaSingh/papers
ਪਤੇ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸੱਕਦਾ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਵੀਡੀਓ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ http://www.youtube.com/watch?v=a8w6xNrCP88
http://www.youtube.com/watch?v=Ux8Bg95BSRg
http://www.youtube.com/watch?v=w4njNvR4UI0&feature=share
ਪਤਿਆਂ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ
https://www.youtube.com/watch?v=tHUfdRS2MWE&feature=youtu.be
ਪਤੇ ਤੋਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ
https://www.youtube.com/watch?v=tHUfdRS2MWE&feature=youtu.be
ਪਤੇ ਤੋਂ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸੱਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਦਸਤਾਵੇਜ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਤੱਥ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੱਕ ਵੀ ਪੁੱਜਦੇ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਓ। ਮਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ!
4.ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ ਅਤੇ ਤਜ਼ਰਬਾ ਵੀ ਇਹੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸੱਕਦੀ ਹੈ; 5. ਵੈਦਗੀ (ਡਾਕਟਰੀ) ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਇਹ ਸਾਫ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਲਈ ਵੀ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਹਾਸਲ ਹਨ ਜਾਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਘੜੇ ਜਾ ਸੱਕਦੇ ਹਨ: Haem - ਰੱਤ; Haemacyte - ਰੱਤ-ਕੋਸ਼ਕਾ; Haemagogue - ਰੱਤ-ਵਗਾਊ; Haemal - ਰੱਤੂ/ਰੱਤਾਵੀ; Haemalopia - ਰੱਤੂ-ਨੇਤਰ; Haemngiectasis - ਰੱਤ-ਵਹਿਣੀ-ਪਸਾਰ; Haemangioma - ਰੱਤ-ਮਹੁਕਾ; Haemarthrosis - ਰੱਤ-ਜੋੜ-ਵਿਕਾਰ; Haematemesis - ਰੱਤ-ਉਲਟੀ; Haematin - ਲੋਹ-ਰੱਤੀਆ; Haematinic - ਰੱਤ-ਵਧਾਊ; Haematinuria – ਰੱਤ-ਮੂਤਰ; Haematocele - ਰੱਤ-ਗਿਲਟੀ; Haematocolpos - ਰੱਤ-ਗਰਭਰੋਧ; Haematogenesis - ਰੱਤ-ਉਤਪਾਦਨ/ਵਿਕਾਸ; Haematoid - ਰੱਤ-ਰੂਪ/ਰੰਗ, ਰੱਤੀਆ; Haematology - ਰੱਤ-ਵਿਗਿਆਨ; Haematolysis - ਰੱਤ-ਹਰਾਸ; Haematoma - ਰੱਤ-ਗੰਢ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕੁਝ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ (ਧਾਤੂ ਅਤੇ ਵਧੇਤਰਾਂ) ਤੋਂ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਤਲੇ ਸ਼ਬਦ Haem ਤੋਂ ਬਣੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੱਖੋਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਖਿਆਲ ਲਈ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਹੋਵੇ ਪਰ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਖਿਆਲ ਦੱਸਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ।
ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾੜਾ ਦਰਜਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ, ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਅਜੋਕਾ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਅਕੱਟ ਸਬੂਤ ਹਨ ਕਿ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਨੂੰ ਬੜੇ ਵੱਡੇ ਘਾਟੇ ਪਏ ਹਨ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ। ਕੋਰੀਆ, ਜਪਾਨ, ਚੀਨ ਆਦਿ ਦੇਸਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਖਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਹੀ ਖਬਰ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਯੂਰਪੀ ਬੈਂਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਖਬਰ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਸ ਲਈ ਘਾਟਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ।
ਸੋ, ਦੁਨੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਭਾਸ਼ੀ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਵੀ ਤਜ਼ਰਬਾ ਤੇ ਖੋਜ ਇਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਜੋਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਉਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਪਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ 2008 ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਪੁਸਤਕ (ਇਮਪਰੂਵਮੈਂਟ ਇਨ ਦ ਕੁਆਲਟੀ ਆਫ ਮਦਰ ਟੰਗ ਬੇਸਡ ਲਿਟਰੇਸੀ ਐਂਡ ਲਰਨਿੰਗ, ਪੰਨਾ 12) ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਟੂਕ ਬੜੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ: ''ਸਾਡੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਭੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਇਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵੱਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਹੈ। (ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਜੋਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਵਧੇਰੇ ਕਾਰਗਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)। ਦੂਜਾ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਜਿੰਨਾ ਛੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਓਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ। (ਛੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲਹਿਜਾ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਲਾਭ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਵੇ)। ਤੀਜਾ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ। (ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਹ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਿਹਤਰ ਸਿੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਨ ਅਸਲੀਅਤ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਨੀਤੀਘਾੜਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਸੁਆਲ 'ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰੂ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਖੀ ਜਾਵੇ।''
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨੁਕਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਨੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ: 1. ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹਿ ਸੱਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵੱਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹੇ। ਹਰ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਸਦੇ ਸਕੁਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥਾ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਭਾਸ਼ਾ ਕਦੋਂ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ
ਤੋਂ ਪੜ੍ਹੋ);
2.ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਨਾ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹੈ; ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਿਰਸੇ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਡੂੰਘੀ ਸਾਂਝ ਬਣਾ ਸੱਕਦੀ ਹੈ; 3. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ (ਜੋ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸਮਝ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ) ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਹੱਕ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਾਸਲ ਹੋਣ (ਵੇਖੋ ਧਾਰਾ 347 ਅਤੇ 350 ਏ)। 4. ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿੰਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੇ ਕਮੇਟੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ ਹਰੇਕ ਨੇ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। 5. ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੱਚੇ ਦੀ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਭਾਰਤੀ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਰ ਦੇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਲੋੜ ਭਾਰਤ ਜਿੰਨੀ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਦੇਸ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਥੋਂ ਸਿਆਣੇ ਤੇ ਅੱਗੇ ਹਨ। 6. ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਯੂਰਪ ਦੇ ਬੈਂਕ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਇਹ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਛਪੀ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨੂੰ 48 ਬਿਲਿਅਨ ਪਾਊਂਡ ਦਾ ਘਾਟਾ ਪਏ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਪਰਲੇ ਤੱਥ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਤੁਰਤ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਧਿਅਮ ਸਿੱਖਿਆ ਨੁੰ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅਮਲ ਇਵੇਂ ਹੀ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਸਰਬਪੱਖੀ ਤਬਾਹੀ ਨਿਸਚਤ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀ ਖੋਜ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਨ ਲਈ ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ 'ਭਾਸ਼ਾ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ: ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਸਿੱਖਿਆ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ' ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਡੋਗਰੀ, ਤਾਮਿਲ, ਤੇਲੁਗੂ, ਕੰਨੜ, ਮੈਥਿਲੀ, ਨੇਪਾਲੀ, ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ
http://punjabiuniversity.academia.edu/JogaSingh/papers
ਪਤੇ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸੱਕਦਾ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਵੀਡੀਓ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ http://www.youtube.com/watch?v=a8w6xNrCP88
http://www.youtube.com/watch?v=Ux8Bg95BSRg
http://www.youtube.com/watch?v=w4njNvR4UI0&feature=share
ਪਤਿਆਂ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ
https://www.youtube.com/watch?v=tHUfdRS2MWE&feature=youtu.be
ਪਤੇ ਤੋਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ
https://www.youtube.com/watch?v=tHUfdRS2MWE&feature=youtu.be
ਪਤੇ ਤੋਂ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸੱਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਦਸਤਾਵੇਜ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਤੱਥ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੱਕ ਵੀ ਪੁੱਜਦੇ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਓ। ਮਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ!
Comments
sunny
bahut hee jankari bhrpoor lekh sir ji
Mangat Bhardwaj
ਮੈਂ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਲੇਖਕ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਦੱਸੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਗੱਲਾਂ ਸਰਾਸਰ ਝੂਠ ਅਤੇ ਭੁਲੇਖਾਪਾਊ ਹਨ। ਪਰ ਸਾਡੀ ਨਸ ਨਸ ਵਿਚ ਰਚ ਗਈ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਸਾਡਾ ਖਹਿੜਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੀ। ਜੇ ਮੈਂ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਜਾਇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ-ਨਿਵਾਸੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਵੱਧ ਸੌਖਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੀ ਮੇਰੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵੱਧ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਚਾਲ਼ੀ ਸਾਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਹੈ ਜਿਹਦੇ 'ਤੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਓੜ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ।
Jagmohn Lohian
ਬਹੁਤ ਵਧੀਅਾ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ...ਮੈਂ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ...ਦਲੀਲਾਂ ਪਾੲੇਦਾਰ ਹਨ
Charan Singh
ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ || ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਜੋ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ || ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਇਹ ਲੱਗੀ ," ਜੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਜੋਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਉਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਪਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਪੁਸਤਕ (ਇਮਪਰੂਵਮੈਂਟ ਇਨ ਦ ਕੁਆਲਟੀ ਆਫ ਮਦਰ ਟੰਗ ਬੇਸਡ ਲਿਟਰੇਸੀ ਐਂਡ ਲਰਨਿੰਗ, ਪੰਨਾ ੧੨) ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਟੂਕ ਬੜੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ: ''ਸਾਡੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਭੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।" ਬਾਕੀ ਜੋ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖੇ ਹਨ ਇਹ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਪੜਾਕੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ || ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਪਿਉ ਆਪਣੇ ਬਚਿਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣਾ ਪਾਪ ਸਮਝਦੇ ਹਨ || ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀ ਉਮਰੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਵੱਧ ਘੱਟ ਬੋਲ ਬਚਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬੋਲੇ ਵੀ ਗਏ ਤਾਂ "ਸ਼ੱਟਅਪ, ਗੈਟ ਆਊਟ" ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ || ਇਹੀ ਬੁੱਢੜੇ ਮਾਪੇ ਕਹਿਣਗੇ, "ਪੁੱਤ ਅਸੀਂ ਤੈਂਨੂੰ ਕੀ ਇਸ ਲਈ ਪਾਲਿਆ ਸੀ ? ਬਚਿਆਂ ਕਹਿ ਦੇਣਾ ਹੈ," ਵੱਟ ਨੌਨਸੈਂਸ" || ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ || ਬਹੁਤ ਡਰ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਇਹ ਵੇਖਕੇ || ਇਹ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਕਹਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਇਵੇਂ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੋਵੇ || ਖੈਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਹੋਰ ਹੈ || ਪਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪਾਲੇ ਹੋਏ ਬੇਬੁਨਿਆਦ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਜੁੜਦਾ ਹੈ || ਸੋ ਮੇਰੀ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਵਾਰਾਂ ਨੂੰ (ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਮਾਨ, ਸਿੱਖ , ਇਸਾਈ) ਸਭ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਗਲੋ ਨਾ ਘੋਟੋ || ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਕੋਲ ਹੋਵੇ , ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ || ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਮੁੱਲ ਉਦੋਂ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਬਿਰਹਾ ਦਿਲ ਨੂੰ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ||
ਸਾਹਿਤ ਸਰੋਦ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ
- ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼: ਅਹਿਮਦ ਸਲੀਮ
- ਕੰਢੀ ਦਾ ਜੰਮਿਆ-ਜਾਇਆ ਤੇ ਪਰਨਾਇਆ : ਡਾ. ਧਰਮਪਾਲ ਸਾਹਿਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ 2021 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਵਲੋਕਨ: ਪੁਸਤਕ ਸੰਦਰਭ
- ਸਈਦ ਅਖਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
- ਪੰਜਾਬੀ ਜੁਬਾਨ ਦਾ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਐਸ ਐਸ ਮੀਸ਼ਾ - ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੱਤੂ
- ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ -ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
- ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ! –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ 'ਲਵ ਪੰਜਾਬ' –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਸਾਰ - ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਛ ਰੱਖੀ ਆ… - ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ. . . -ਸੁਰਜੀਤ ਮਾਨ
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
- ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀ ਧੁੰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾਂ ‘ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ’ - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾਸ਼: ਉਸਦਾ ਯੁੱਗ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ
- ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਹਰਮੇਸ਼ ਕੌਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪਿੱਤਰ-ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦਮਨ : ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ - ਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ-ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆਤਮਿਕ ਸੇਧਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਮੰਗਲਦੀਪ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹੇ ਭਗਵਾਨ ਪਲੀਜ਼! ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ! - ਰਚਨਾ ਯਾਦਵ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦਾ ਨਾਵਲ: ਖਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ
- ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ -ਪਾਵੇਲ ਕੁੱਸਾ
- ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ -ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ: ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ -ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ
- ਪਿਆਰ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕਵੀ : ਪ੍ਰੋ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
- ਹੈਦਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੂਨੀ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਹਰਮੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
- ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਾ -ਇਰਫ਼ਾਨ ਹਬੀਬ
- ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ ਮੈਡਮ ? –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ’ -ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਤੇ ਇਨਾਮ ਇਕਰਾਮ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਵਾਰਿਸ ਲੁਧਿਆਣਵੀ-ਅਕੀਲ ਰੂਬੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਪੇਖ ਵਿੱਚ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਧਤਾ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਤਰੱਕੀ-ਪਸੰਦ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ -ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਦੂਜੀ) - ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ)- ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਤੁਰ ਗਈ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਲਾਹੌਰ ਲਿਟਰੇਰੀ ਫ਼ੈਸਟੀਵਲ: ਚੰਦ ਤਾਸੁਰਾਤ - ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੋਇਬ ਆਦਿਲ
- ਹਾਇਕੂ : ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ -ਹਰਵਿੰਦਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਤਨ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਂ ਸੁਨੇਹਾ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ -ਡਾ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਹੁਣ ਇਹ ਉਹ ਜ਼ੀਰਵੀ ਨਹੀਂ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਨਵਾਂ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਾਨੁਸ਼ੀ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ : ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ-ਸ਼ਗਨ -ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਨਾਵਲ ‘ਤੀਵੀਂਆਂ‘ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਨਵੇਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਲਿਖਾਇਕ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ: ਤਿੜਕੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਸੰਗ -ਸ਼ਬਦੀਸ਼
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ - ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਹਜ਼ਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ,ਮਿਟਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਂ ਮਗਰ – ਮਨਦੀਪ
- ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਅੱਡਾ-ਖੱਡਾ The game of life ਬਾਰੇ - ਪਰਮਜੀਤ ਕੱਟੂ
- ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ
- ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ -ਲੂ ਸ਼ੁਨ
- ਜੂਨ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸ਼ਹੀਦ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ :ਇੱਕ ਪਿਛਲਝਾਤ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ
- ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ : ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਕਭੀ ਖ਼ੁਆਬੋਂ. . . - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
- ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਏਥੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਲੇਖਾ ਮੰਗਦੇ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਕਵਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ ਪਰ “ਕਵਿਤਾ” ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ - ਇਕਬਾਲ
- ਸਟੇਟ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਫ਼ਿਲਮ “ਪਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ” - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫਤਿਹ
- 'ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ' ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ - ਸੁਰਜੀਤ ਗੱਗ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪਛਾਣ, ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਸਲੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਪੁਸਤਕ 'ਬੂਵਆਰ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ' - ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਛੇੜੋ-ਛੇੜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਰੋ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ - ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅਮਿਤੋਜ : ਗੁਆਚੀ ਪੁਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ: ਇੱਕ ਸੀ ਫ਼ਰਖ਼ੰਦਾ ਲੋਧੀ -ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ` (ਡਾ.)
- ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ‘ਇੱਕ ਪਾਸ਼ ਇਹ ਵੀ’ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਬੇਬਾਕ ਤੇ ਫ਼ੱਕਰ ਲੇਖਕ ਸੀ `ਗੁਰਮੇਲ ਸਰਾ` -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ: ਅੰਬਰ ਲੱਭ ਲਏ ਨਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੇ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਾਰਸ : ਸਾਈਂ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ
- ‘ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ’ ਮੇਰੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪੁਸਤਕ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਆਥਣੇ ਨੀ ... –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਪਏ ਹੋ... - ਯੁੱਧਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਸਟਰੇਲੀਆ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ (ਡਾ.)
ਧੰਨਵਾਦ। ਹੋਰ ਵੀ ਭੇਜਦਾ ਰਹਾਂਗਾ। ਅੱਜ ਇੱਕ ਖਬਰ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੇਲੁਗੂ ਮਾਧਿਅਮ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲੋਂ ਪੜ੍ਹਾੀ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਨਿਕਲੇ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਛਾਪਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਕਰਨਾ।