Tue, 29 October 2024
Your Visitor Number :- 7237783
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
Posted on:- 30-12-2014
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਨਿਵਕਲੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਅਤੇ ਝੁਕਾਅ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਨੇ ਨਵੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਇਖਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆ ਹਨ। ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਚਿੰਤਨ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੁਸਤਕਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਨਾਰੀ ਵਾਰ (ਡਾ. ਪ੍ਰਵੀਨ ਕੁਮਾਰ) , ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਿਰਸਾ) , ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ : ਅਤੀਤ ਤੇ ਵਰਤਮਾਨ (ਤਸਕੀਨ) ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਪੁਸਤਕਾ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਖੜਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਦੇਖਦੀਆ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾ ਵਿੱਚ ਸਮੁਚੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਵਰਤਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਛਮੀ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਹਾਰਕ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਅਨਾਰਕੀ ਨੂੰ ਨਿਵੇਕਲੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਧੀਨ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਪਦਾਰਥਕ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨ ਪਸਾਰਾ ਵਿੱਚ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਤਮ ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀਆਂ ਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਸਮਕਾਲੀ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਗੋਚਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਅਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉੱਤਰ ਅਧਿਐਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਭੁਪਿੰਦਰ ਪ੍ਰੀਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੈਂ ਰੇਸ਼ਮ ਬੁਣਦਾ’ ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਹਜ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸਰੋਕਾਰ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਵਰਸ ਅਤੇ ਪੇਚੀਦਾ ਰੂਪ ਨੂੰ ਠੋਸ ਧਰਾਤਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਸੁਹਜ ਸੰਵੇਦਨਾ ਆਧੁਨਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾ ਨਾਲ ਮਨੱਖੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਬੰਧਾ ਨੂੰ ਨਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵਿਉਂਤਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ ਪੁਸਤਕ “’ਮੈਂ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਪੁਛਾਂਗਾ’” ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਨਾ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਦ ਦੀ ਉਸ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਨੁਹਾਰ ਦੇ ਦੀਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਠੋਸ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਅਨੁਸਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਨੁਸਰਨ ਦਾ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪਰਮਾਣਿਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਨਹੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਮੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਊਰਜਾ ਜੱਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਨ ਲਈ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਉਹ ਸ਼ਕਤੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਧਰਾਤਲ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ ਭਾਵੇਂ ਕੇ ਉਸ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਅਧਾਰ ਕਵੀ ਮਨ ਦੀ ਸਰਵ ਸਰੇਸ਼ਠ ਅਤੇ ਜੇਤੂ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਮੋਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਵਚਨਾ ਨੂੰ ਕਵੀ ਮਨ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋ ਕਿ ਸਿਰਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਅੰਦਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਵਚਨਾ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਸਮਝ ਇਕਹਿਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ‘“ਮੈਂ”’ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਾਵਿ ਅੰਦਰ ਸੁਹਜ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦਾ ਕਲਾਤਮਿਕ ਰੂਪ ਆਪੇ ਦੀਆਂ ਅੰਨਤ ਬੁਣਤੀਆਂ ਬੁਣਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਂਦ ਦੇ ਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਿਲਾਅ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨੁਹਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਤਾਂ ਉਸ ਪਾਸ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੋ ਪਾਰ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਪਾਰ ਅਧਿਐਨ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਉਸ ਦਾ ਕਾਵਿ ਮੁਹਾਵਰਾ ਜਿਹੜੇ ਸਰੋਕਾਰ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਵਿੱਚ ਖੁਲਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਕਾਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਕਿਸੇ ਸਦੀਵੀ ਹੋਂਦ ਨਾਲ ਨਿਵੇਕਲੀ ਹੋ ਗਈ ਲਗਦੀ ਹੈ।
ਜਸਲੀਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘“ਓਜ਼ੋਨ ਦੀ ਅੱਖ”’ ਸਮਕਾਲੀ ਨਾਰੀ ਕਵੀਆਂ ਵਲੌਂ ਵੱਖਰੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤਨਾਅ ਦੀ ਆਪ ਹੁਦਰੀ ਰੰਗਤ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੇਹੀ ਸੁਹਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਉਪਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰੂਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਚਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “’ਬੁਨਿਆਦਾ” ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆ ਵਿਚਾਰ ਧਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਸਮਤੋਲ ਨੂੰ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਉੱਪਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਖੋ ਵਖਰੀਆਂ ਧਰਾਵਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਰੋਕਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘“ਚਿੜੀਆਂ’” ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਹਜ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰੂਪਾ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਅੰਤਰ ਸਬੰਧਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਖੁਰ ਰਹੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਨੂੰ ਨਵੇਕਲੀ ਸਿਧਾਤ ਵਿਧੀ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ ਦੁਚਿੱਤੀ’ ਅੰਦਰ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਕਬੂਲਦੇ ਹੋਇਆ ਉਸ ਤਨਾਅ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰਾਹੀਂ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੇ ਦਵੰਧ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਤਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਕਮਲੀ ਜਹੀ ਜਗਿਆਸਾ”, ਡਾ. ਸਤੀਸ਼ ਵਰਮਾ ਦੀਆ ਦੋ ਪੁਸਤਕ ਮਾਲਵਾ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਿਪੇਖ, ਮਾਲਵਾ ਦੀ ਮੋਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗੰਢਵਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਲੋਕ ਹਿੱਤਾ ਦੇ ਸੰਗ”, ਜਸਵਿੰਦਰ ਫਗਵਾੜਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਸ਼ਬਦ ਬਣੇ ਫੁਲਕਾਰੀ”, ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ ਸੰਗੀਤਚਾਰੀਆਂ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ, ਲਸ਼ਕਰ ਸਿੰਘ ਢੰਡਵਾੜਵੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਪਿੰਡਾ ਦੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਰੰਗ’,ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਵਲ ”ਅਫਲਾਤੂ” ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੋਹਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਮੇਰੀਆਂ... ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗਲਾਂ”, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਸਾਰੰਗ ਪਾਣੀ’, ਚਰਨਜੀਵ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੀ ਵਾਈਟ ਹਾਉਸ ਫੇਰੀ’, ਸੁਰਜੀਤ ਸਾਜਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਫੁਲ ਸੰਦੂਰੀ ਮਹਿਕ ਕੂਸੈਲੀ’, ਮਨੋਜ ਫਗਵਾੜਵੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਹੇਠ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ’, ਸੰਜੀਵ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਪੱਥਰਾ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ”, ਸਾਬੀ ਈਸਪੁਰੀ ਦੀ ‘ਵੰਝਲੀ’, ਰਮੇਸ਼ ਬਾਦਲ ਸੇਠੀ ਦੀ ‘ਇੱਕ ਗੰਧਾਰੀ ਹੋਰ’, ਮੋਹਨ ਆਰਟਿਸਟ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਖੁਰਦੇ ਰੰਗਾ ਦੀ ਗਾਥਾ’, ਸੁਖਦੇਵ ਨਡਾਲੋਂ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾ ‘ਵਰਜੀਤ ਸੁਰ ਦਾ ਮੂਕ ਸੰਵਾਦ’ ਅਤੇ ‘ਅੰਗੂਠਾ’, ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਵਸੀਅਤ’, ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮਤਵਾਲਾ ਕੰਵਲ’ , ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਲਹੂ ਭਿੱਜੇ ਦਿਨ 1947’, ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਆਬਸ਼ਾਰ’, ਸੁੱਲਖਣ ਸਰਹੱਦੀ ਦੀ ਗਜ਼ਲ ਪੁਸਤਕ ‘ਬਲਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਲੋਅ’, ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਤੇਂ ਮੈਂ ਆਇਆ ਬਸ..’।,
ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਬੁਲ੍ਹਾ ਨੱਚੇ ਤਾਰ ਦਵੱਲੇ’, ਕੁਲਵੰਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਹੇਠ ਵਗੇ ਦਰਿਆ’, ਹਰਜੀਤ ਸੋਹੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਇਕ ਸੀ ਮੁਮਤਾਜ਼’, ਸਰੂਪ ਸਿਆਲਵੀ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕਾਲ ਕਾਲਾਂਤਰ’, ਮੇਜਰ ਮਾਂਗਟ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਫਰੋਲ ਜੋਗੀਆਂ’, ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੱਬ ਡਾਕੀਏ’, ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆਂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਨਿੱਕੀਆਂ ਵਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ’ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਨਾਟਕ ‘ਪਲ਼ੰਗ ਪੰਘੂੜਾ’, ਅਵਤਾਰ ਐਨਗਿੱਲ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਪੁਰਸ਼ਪੁਰਾ’, ਡਾ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕਦੇ ਅਵਾਜ਼ ਤੇ ਮਾਰੋ’, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੀਰਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਅਰੂਪੇ ਅੱਖਰਾ ਦਾ ਅਕਸ’, ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੋਮਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕਿੱਕਰੀ ਫੁੱਲ ਪਏ’, ਨਿਪਇੰਦਰ ਰਤਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਕਮਾਈ’, ਡਾ. ਸਤਿੰਦਰ ਕੌਰ ਮਾਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਅਦਬੀਅਤ’, ਡਾ ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸੋਹਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਗੁਨ੍ਹੀ ਮਿੱਟੀ’, ਕਮਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਕੋਮਲ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ‘ਰੂਸੀ ਸ਼ਾਇਰੀ’, ਜੈਪਾਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਯਾਤਰੀ ਹਾਲੇ ਪਰਤੇ ਨਹੀ’, ਡਾ. ਪਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲੋਧੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕਤਰੇ ਖੰਭਾ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼’, ਡਾ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਨਸੀਬੋ’, ਪੋ. ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਬਾਜਵਾ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪੁਸਤਕ ‘ਨਾਟਕਕਾਰ ਆਤਮਜੀਤ ਦਾ ਨਾਟ-ਜਗਤ’, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾ ‘ਓਸਾਮਾ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਦਾ ਅੰਤ’ , ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਲਸਸਰਾਂ ਵਾਲਾ ਪਰਦਾ’, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਬਿਖੜੇ ਪੰਧ’, ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਸੰਘੇੜਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਖੰਡਰ’, ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ‘ਤਲਖੀਆਂ’, ਓਂਕਾਰਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਘ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦ’, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ’47-ਏ ਦਿੱਲੀ’, ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਸਤੌਜ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗਲਤ ਮਲਤ ਜਿੰਦਗੀ’, ਅਜਾਇਬ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦਲ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਂ’, ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਖੀਰਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਧਰਤੀ ਧੌਂ ਗਈ ਹੈ’ ਆਦਿ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪੁਸਤਕਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਮੋਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਵਚਨਾ ਨੂੰ ਕਵੀ ਮਨ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋ ਕਿ ਸਿਰਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਅੰਦਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਵਚਨਾ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਸਮਝ ਇਕਹਿਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ‘“ਮੈਂ”’ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਾਵਿ ਅੰਦਰ ਸੁਹਜ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦਾ ਕਲਾਤਮਿਕ ਰੂਪ ਆਪੇ ਦੀਆਂ ਅੰਨਤ ਬੁਣਤੀਆਂ ਬੁਣਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਂਦ ਦੇ ਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਿਲਾਅ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨੁਹਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਤਾਂ ਉਸ ਪਾਸ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੋ ਪਾਰ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਪਾਰ ਅਧਿਐਨ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਉਸ ਦਾ ਕਾਵਿ ਮੁਹਾਵਰਾ ਜਿਹੜੇ ਸਰੋਕਾਰ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਵਿੱਚ ਖੁਲਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਕਾਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਕਿਸੇ ਸਦੀਵੀ ਹੋਂਦ ਨਾਲ ਨਿਵੇਕਲੀ ਹੋ ਗਈ ਲਗਦੀ ਹੈ।
ਜਸਲੀਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘“ਓਜ਼ੋਨ ਦੀ ਅੱਖ”’ ਸਮਕਾਲੀ ਨਾਰੀ ਕਵੀਆਂ ਵਲੌਂ ਵੱਖਰੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤਨਾਅ ਦੀ ਆਪ ਹੁਦਰੀ ਰੰਗਤ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੇਹੀ ਸੁਹਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਉਪਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰੂਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਚਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “’ਬੁਨਿਆਦਾ” ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆ ਵਿਚਾਰ ਧਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਸਮਤੋਲ ਨੂੰ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਉੱਪਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਖੋ ਵਖਰੀਆਂ ਧਰਾਵਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਰੋਕਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘“ਚਿੜੀਆਂ’” ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਹਜ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰੂਪਾ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਅੰਤਰ ਸਬੰਧਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਖੁਰ ਰਹੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਨੂੰ ਨਵੇਕਲੀ ਸਿਧਾਤ ਵਿਧੀ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ ਦੁਚਿੱਤੀ’ ਅੰਦਰ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਕਬੂਲਦੇ ਹੋਇਆ ਉਸ ਤਨਾਅ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰਾਹੀਂ ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੇ ਦਵੰਧ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਤਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਕਮਲੀ ਜਹੀ ਜਗਿਆਸਾ”, ਡਾ. ਸਤੀਸ਼ ਵਰਮਾ ਦੀਆ ਦੋ ਪੁਸਤਕ ਮਾਲਵਾ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਿਪੇਖ, ਮਾਲਵਾ ਦੀ ਮੋਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗੰਢਵਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਲੋਕ ਹਿੱਤਾ ਦੇ ਸੰਗ”, ਜਸਵਿੰਦਰ ਫਗਵਾੜਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਸ਼ਬਦ ਬਣੇ ਫੁਲਕਾਰੀ”, ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ ਸੰਗੀਤਚਾਰੀਆਂ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ, ਲਸ਼ਕਰ ਸਿੰਘ ਢੰਡਵਾੜਵੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਪਿੰਡਾ ਦੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਰੰਗ’,ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਵਲ ”ਅਫਲਾਤੂ” ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੋਹਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਮੇਰੀਆਂ... ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗਲਾਂ”, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀਤ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਸਾਰੰਗ ਪਾਣੀ’, ਚਰਨਜੀਵ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੀ ਵਾਈਟ ਹਾਉਸ ਫੇਰੀ’, ਸੁਰਜੀਤ ਸਾਜਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਫੁਲ ਸੰਦੂਰੀ ਮਹਿਕ ਕੂਸੈਲੀ’, ਮਨੋਜ ਫਗਵਾੜਵੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਹੇਠ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ’, ਸੰਜੀਵ ਦੀ ਪੁਸਤਕ “ਪੱਥਰਾ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ”, ਸਾਬੀ ਈਸਪੁਰੀ ਦੀ ‘ਵੰਝਲੀ’, ਰਮੇਸ਼ ਬਾਦਲ ਸੇਠੀ ਦੀ ‘ਇੱਕ ਗੰਧਾਰੀ ਹੋਰ’, ਮੋਹਨ ਆਰਟਿਸਟ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਖੁਰਦੇ ਰੰਗਾ ਦੀ ਗਾਥਾ’, ਸੁਖਦੇਵ ਨਡਾਲੋਂ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾ ‘ਵਰਜੀਤ ਸੁਰ ਦਾ ਮੂਕ ਸੰਵਾਦ’ ਅਤੇ ‘ਅੰਗੂਠਾ’, ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਵਸੀਅਤ’, ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮਤਵਾਲਾ ਕੰਵਲ’ , ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਲਹੂ ਭਿੱਜੇ ਦਿਨ 1947’, ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਆਬਸ਼ਾਰ’, ਸੁੱਲਖਣ ਸਰਹੱਦੀ ਦੀ ਗਜ਼ਲ ਪੁਸਤਕ ‘ਬਲਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਲੋਅ’, ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਤੇਂ ਮੈਂ ਆਇਆ ਬਸ..’।,
ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਬੁਲ੍ਹਾ ਨੱਚੇ ਤਾਰ ਦਵੱਲੇ’, ਕੁਲਵੰਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਹੇਠ ਵਗੇ ਦਰਿਆ’, ਹਰਜੀਤ ਸੋਹੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਇਕ ਸੀ ਮੁਮਤਾਜ਼’, ਸਰੂਪ ਸਿਆਲਵੀ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕਾਲ ਕਾਲਾਂਤਰ’, ਮੇਜਰ ਮਾਂਗਟ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਫਰੋਲ ਜੋਗੀਆਂ’, ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੱਬ ਡਾਕੀਏ’, ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆਂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਨਿੱਕੀਆਂ ਵਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ’ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਨਾਟਕ ‘ਪਲ਼ੰਗ ਪੰਘੂੜਾ’, ਅਵਤਾਰ ਐਨਗਿੱਲ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਪੁਰਸ਼ਪੁਰਾ’, ਡਾ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕਦੇ ਅਵਾਜ਼ ਤੇ ਮਾਰੋ’, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੀਰਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਅਰੂਪੇ ਅੱਖਰਾ ਦਾ ਅਕਸ’, ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੋਮਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕਿੱਕਰੀ ਫੁੱਲ ਪਏ’, ਨਿਪਇੰਦਰ ਰਤਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਕਮਾਈ’, ਡਾ. ਸਤਿੰਦਰ ਕੌਰ ਮਾਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਅਦਬੀਅਤ’, ਡਾ ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸੋਹਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਗੁਨ੍ਹੀ ਮਿੱਟੀ’, ਕਮਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਕੋਮਲ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ‘ਰੂਸੀ ਸ਼ਾਇਰੀ’, ਜੈਪਾਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਯਾਤਰੀ ਹਾਲੇ ਪਰਤੇ ਨਹੀ’, ਡਾ. ਪਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲੋਧੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਕਤਰੇ ਖੰਭਾ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼’, ਡਾ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਨਸੀਬੋ’, ਪੋ. ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਬਾਜਵਾ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪੁਸਤਕ ‘ਨਾਟਕਕਾਰ ਆਤਮਜੀਤ ਦਾ ਨਾਟ-ਜਗਤ’, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾ ‘ਓਸਾਮਾ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ ਦਾ ਅੰਤ’ , ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਲਸਸਰਾਂ ਵਾਲਾ ਪਰਦਾ’, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਬਿਖੜੇ ਪੰਧ’, ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਸੰਘੇੜਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਖੰਡਰ’, ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ‘ਤਲਖੀਆਂ’, ਓਂਕਾਰਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਘ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦ’, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ’47-ਏ ਦਿੱਲੀ’, ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਸਤੌਜ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗਲਤ ਮਲਤ ਜਿੰਦਗੀ’, ਅਜਾਇਬ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦਲ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਂ’, ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਖੀਰਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਧਰਤੀ ਧੌਂ ਗਈ ਹੈ’ ਆਦਿ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪੁਸਤਕਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
Comments
ਸਾਹਿਤ ਸਰੋਦ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ
- ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼: ਅਹਿਮਦ ਸਲੀਮ
- ਕੰਢੀ ਦਾ ਜੰਮਿਆ-ਜਾਇਆ ਤੇ ਪਰਨਾਇਆ : ਡਾ. ਧਰਮਪਾਲ ਸਾਹਿਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ 2021 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਵਲੋਕਨ: ਪੁਸਤਕ ਸੰਦਰਭ
- ਸਈਦ ਅਖਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
- ਪੰਜਾਬੀ ਜੁਬਾਨ ਦਾ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਐਸ ਐਸ ਮੀਸ਼ਾ - ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੱਤੂ
- ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ -ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
- ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ! –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ 'ਲਵ ਪੰਜਾਬ' –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਸਾਰ - ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਛ ਰੱਖੀ ਆ… - ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ. . . -ਸੁਰਜੀਤ ਮਾਨ
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
- ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀ ਧੁੰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾਂ ‘ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ’ - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾਸ਼: ਉਸਦਾ ਯੁੱਗ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ
- ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਹਰਮੇਸ਼ ਕੌਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪਿੱਤਰ-ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦਮਨ : ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ - ਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ-ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆਤਮਿਕ ਸੇਧਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਮੰਗਲਦੀਪ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹੇ ਭਗਵਾਨ ਪਲੀਜ਼! ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ! - ਰਚਨਾ ਯਾਦਵ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦਾ ਨਾਵਲ: ਖਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ
- ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ -ਪਾਵੇਲ ਕੁੱਸਾ
- ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ -ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ: ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ -ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ
- ਪਿਆਰ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕਵੀ : ਪ੍ਰੋ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
- ਹੈਦਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੂਨੀ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਹਰਮੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
- ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਾ -ਇਰਫ਼ਾਨ ਹਬੀਬ
- ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ ਮੈਡਮ ? –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ’ -ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਤੇ ਇਨਾਮ ਇਕਰਾਮ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਵਾਰਿਸ ਲੁਧਿਆਣਵੀ-ਅਕੀਲ ਰੂਬੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਪੇਖ ਵਿੱਚ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਧਤਾ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਤਰੱਕੀ-ਪਸੰਦ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ -ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਦੂਜੀ) - ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ)- ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਤੁਰ ਗਈ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਲਾਹੌਰ ਲਿਟਰੇਰੀ ਫ਼ੈਸਟੀਵਲ: ਚੰਦ ਤਾਸੁਰਾਤ - ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੋਇਬ ਆਦਿਲ
- ਹਾਇਕੂ : ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ -ਹਰਵਿੰਦਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਤਨ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਂ ਸੁਨੇਹਾ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ -ਡਾ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਹੁਣ ਇਹ ਉਹ ਜ਼ੀਰਵੀ ਨਹੀਂ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਨਵਾਂ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਾਨੁਸ਼ੀ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ : ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ-ਸ਼ਗਨ -ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਨਾਵਲ ‘ਤੀਵੀਂਆਂ‘ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਨਵੇਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਲਿਖਾਇਕ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ: ਤਿੜਕੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਸੰਗ -ਸ਼ਬਦੀਸ਼
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ - ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਹਜ਼ਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ,ਮਿਟਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਂ ਮਗਰ – ਮਨਦੀਪ
- ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਅੱਡਾ-ਖੱਡਾ The game of life ਬਾਰੇ - ਪਰਮਜੀਤ ਕੱਟੂ
- ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ
- ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ -ਲੂ ਸ਼ੁਨ
- ਜੂਨ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸ਼ਹੀਦ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ :ਇੱਕ ਪਿਛਲਝਾਤ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ
- ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ : ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਕਭੀ ਖ਼ੁਆਬੋਂ. . . - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
- ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਏਥੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਲੇਖਾ ਮੰਗਦੇ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਕਵਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ ਪਰ “ਕਵਿਤਾ” ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ - ਇਕਬਾਲ
- ਸਟੇਟ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਫ਼ਿਲਮ “ਪਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ” - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫਤਿਹ
- 'ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ' ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ - ਸੁਰਜੀਤ ਗੱਗ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪਛਾਣ, ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਸਲੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਪੁਸਤਕ 'ਬੂਵਆਰ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ' - ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਛੇੜੋ-ਛੇੜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਰੋ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ - ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅਮਿਤੋਜ : ਗੁਆਚੀ ਪੁਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ: ਇੱਕ ਸੀ ਫ਼ਰਖ਼ੰਦਾ ਲੋਧੀ -ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ` (ਡਾ.)
- ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ‘ਇੱਕ ਪਾਸ਼ ਇਹ ਵੀ’ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਬੇਬਾਕ ਤੇ ਫ਼ੱਕਰ ਲੇਖਕ ਸੀ `ਗੁਰਮੇਲ ਸਰਾ` -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ: ਅੰਬਰ ਲੱਭ ਲਏ ਨਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੇ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਾਰਸ : ਸਾਈਂ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ
- ‘ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ’ ਮੇਰੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪੁਸਤਕ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਆਥਣੇ ਨੀ ... –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਪਏ ਹੋ... - ਯੁੱਧਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਸਟਰੇਲੀਆ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ