Thu, 21 November 2024
Your Visitor Number :- 7253079
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
Posted on:- 13-12-2014
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਦੀ ਜੰਮੀ ਜਾਈ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਈ ਇਕ ਅਖਾਣ ਬੋਲਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ''ਢਿੱਡ ਚੋਂ ਈ ਗ਼ਦੂਦਾਂ ਜਮ ਦੀਆਂ ਨੀ'' ਉਦੋਂ ਏਸ ਅਖਾਣ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦੀ, ਹੁਣ ਜੰਡਿਆਲੇ ਦੇ ਗਵਾਂਢੋਂ ਉੱਠੀ ਏਸ ਗ਼ਦੂਦ ਨੇ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ , ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਯਾਦ ਪਾਣੀ ਬਣ ਕੇ ਅੱਖ ਵਿਚ ਤੁਰ ਪਈ।ਸਤਾਹਠ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁੱਖ ਮਜ਼ਹਬ ਨਾਲ਼ ਤਾਅਲੁੱਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਇਕ ਕੁੜੀ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਦਾ ਸਾਂਝੀ ਮੰਨ ਕੇ ਵੈਣ ਪਾਏ ਤੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਰੂਹ ਛੱਡਿਆ।ਅੱਜ ਸਤਾਹਠ ਸਾਲ ਬਾਦ ਵਾਰਿਸ ਦੇ ਹਮ ਮਜ਼ਹਬ ਤੇ ਹਮਸਾਏ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਵੇਚ ਵੱਟ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਕਰੇਂਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਏਡਾ ਧੋਖਾ ਚਾ ਕੀਤਾ,ਜੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਫ਼ਿਰ ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਚੁੰਮ ਲਾਂ।
ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਿਤਾਬ ''ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਮਿਲਾਵਟੀ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ'' ਛਪੀ ਤਾਂ ਸੁਲਤਾਨ ਖਾਰਵੀ ਨੇ ਬੜਾ ਵਾਵੇਲਾ ਕੀਤਾ।।ਇਹ ਚੋਰੀ ਦਾ ਮਾਲ ਈ,ਇਸ ਸਬੂਤ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ,ਅਸੀਂ ਕਿਹਾ ਗੁਆਂਢੀ ਏ ,ਸ਼ਰੀਕਾ ਪੁੱਟਦਾ ਈ।ਡਾਕਟਰ ਅਜ਼ਹਰ ਮਹਿਮੂਦ ਚੌਧਰੀ ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਵਸੀਮ ਗਰਦੀਜ਼ੀ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ,ਇਕ ਹੀਰ ਗਾਵਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਦੂਜਾ ਉਸ ਤੇ ਪੀ ਐਚ ਡੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ।ਇਕ ਗਲ ਇੰਜ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਖੜਕੇ ਪਈ,ਅੱਧਾ ਗਲਾਸ ਖ਼ਾਲੀ ਵਿਖਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਜੇ ਅੱਧਾ ਭਰਿਆ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਤੇ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ? ਡਾਕਟਰ ਅਮਜਦ ਭੱਟੀ ਨੇ ਆਖਿਆ,ਮਿਲਾਵਟੀ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦਾ ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਈ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਈ, ਅਸਲ ਗੱਲ ਤੇ ਮਾਲ ਨੂੰ ਖਰਾ ਕਰ ਕੇ ਵਿਖਾਣ ਦੀ ਈ, ਅਸਲ ਮਸੌਦਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਤੇ ਗੱਲ ਸੀ ,ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ।ਆਲ ਦੁਆਲੇ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਬੈਂਸ ਜੀ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ,ਵਾਰ ਸੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ,ਹੀਰ ਦਾ ਜਮਾਲ ਸੀ, ਅੱਖ ਕੌਣ ਉਘੇੜ ਦਾ ਈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਰ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਚਾ ਲਿਆ।
੧੧੦੨ ਦੀ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦਾ ਦੌਰ ਦੌਰਾ ਸੀ,ਹਰ ਪਾਸੇ ਰਾਬਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ,ਮੈਨੂੰ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਦੇ ਨਾਮ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਾਲੋਂ ਅਹਿਲ ਇਲਮ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਕਮਿਟਮੈਂਟ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਲਿਸਟ ਬਣਾਈ।ਫ਼ਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਫ਼ੋਨ ਤੇ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ,ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਈਰ ਕਰ ਲਇਉ,ਉਹ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਈ।ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਹਰ ਪਾਸੇ ਚੱਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ,ਸਭ ਹੈਰਾਨ ਸਨ,ਗੱਲ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੀ ਸੀ।ਜਿਹੜੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸ ਉਹ ਏਸ ਗੱਲੋਂ ਚੁੱਪ ਕਿ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਸਾਨੂੰ ਚਗਲ਼ ਨਾ ਸਮਝਣ ,ਜਿਹਨਾਂ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਫੇਰੀ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸੀ ਉਹ ਲੇਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਫਿਰਨ।
ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਲਈ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਲੱਖਾ ਵਿਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।ਮੈਂ ''ਪੰਜਾਬੀਅਤ।।ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਿਵੇਂ।।''ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ਼ ਮਜ਼ਮੂਨ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜਿਆ,ਮਜ਼ਮੋਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਲਈ ਜੱਦੋ ਜਹਿਦ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਸੀ, ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ।।।ਤਾਰਿਕ ਸਾਹਿਬ ,ਮਜ਼ਮੂਨ ਵਿਚੋਂ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਟ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਘੱਲੋ,ਨਾ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਮੈਂ ਜੱਟ,ਪਰ ਮੇਰਾ ਮੀਟਰ ਘੁੰਮ ਗਿਆ''ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਕੌਣ ਐਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ,ਨਾ ਤੋਂ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦਾ ਐਂ ਤੇ ਨਾ ਮੈਨੂੰ ,ਇਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਗਲੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਨੇਂ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ,ਪਰ ਏਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਚ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ਼ ਜ਼ਿੰਦਾ ਈ''।ਨਾਲ਼ ਈ ਮੈਂ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੇਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ''ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਮੁਨਾਸਬ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ,ਮੇਰੀ ਮਾਜ਼ਰਤ,ਮੇਰੀ ਦੁਆ ਏ ਕਿ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਮਿਆਬ ਰਹਵੀ।''ਦਸ ਮਿੰਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆ ਗਿਆ।।ਮਜ਼ਮੂਨ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਈ,ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਈ,ਜ਼ਾਹਿਦ ਨੂੰ ਛੱਡੋ ,ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਚ ਤੁਹਾਡਾ ਆਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਈ।
ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਚਿੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਉਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ,ਸਭ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ ਕਿ ਚਲੋ ਰੂਬਰੂ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਵੇਗੀ,ਮੈਂ ਜ਼ਾਹਿਦ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤਾ ਕੀਤਾ,ਉਸ ਕਿਹਾ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨਾ ਹੋਵੀ,ਮੇਰੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਕਰੀ,ਗੱਲ ਸਮਝ ਆ ਗਈ,ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਫ਼ਿਤਰਤ ਈ,ਬਾਹਰੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਅਦਬੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਆਵੀ,ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਹਵਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੀ,ਆਪਣੇ ਈ ਏਜੰਡੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਨੇਂ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਤਰਾਂ ਤਰਾਂ ਦੇ ਖ਼ਾਬ ਸਜਾ ਕੇ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਨੇਂ ।
ਨਾਰੋਵਾਲ ਵਿਚ ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ।ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਚਿੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਹਿਸਾਨ ਬਾਜਵਾ ਦੀ ਦਾਅਵਤ ਤੇ ਓਥੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ,ਮੈਂ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਂਗ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ,ਪਰ ਜਾਣ ਤੇ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ। ਜ਼ਾਹਿਦ ਨੇ ਬਾਜਵਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਚ ਉਤਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਆਪ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਲੇਨਗੀ,ਪਰ ਓਥੇ ਤੇ ਗੱਲ ਈ ਹੋਰ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬੀ ਕੰਮਲੈਕਸ ਵਾਲਿਆਂ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ,ਚਿੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨਾਲ਼ ਫ਼ੰਕਸ਼ਨ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਬੁਲਾਵਾ ਆ ਗਿਆ,ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਗੁਜਰਾਤ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਿ ਕੇ ਜਨੂਬੀ ਪੰਜਾਬ ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸਰਾਈਕੀ ਸੂਬਾ ਮੂਵਮੈਂਟ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਬਚਾਓ ਤਹਿਰੀਕ ਨੂੰ ਆਰ ਗਿਣਾਈਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ,ਰੋਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਯਾ ਜਲਸਾ,ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਬਹਾਨਾ ਵੀ ਸੀ,ਪਰ ਮੈਂ ਗਿਆ,ਸੱਜਣ ਆਏ ਮੁੱਖ ਨਾ ਡਿੱਠਾ,ਇਹ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋਈ,।ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਮਿਲੀ,ਜ਼ਾਹਿਦ ਦਿਆਂ ਫੁਰਤੀਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਦਿਲ ਕੀਤਾ,ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਹਵਾਂ ,ਬੰਦਾ ਨਾਪ ਤੋਲ ਲਇਉ,ਪਰ ਓਥੇ ਉਹਦਾ ਭਾਰ ਈ ਬਹੁਤ ਸੀ,ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਪਰਤ ਆਇਆ,
ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਹੋ ਗਈ ,ਮੈਂ ਨਾ ਜਾ ਸਕਿਆ,ਸਲੀਮ ਪਾਸ਼ਾ ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਅਜ਼ਹਰ ਗਏ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਵੀ ਸੁਣਾਂਦੇ ਰਹੀ,ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਅਜ਼ਹਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਕਰਤੂਤਾਂ ਬਾਰੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਵੀ ਲਿਖਿਆ,ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਅਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ,
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਨ ਪਤਾ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨਾਲ਼ ਕਿੰਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਰੋੜ ਦਾ ਫ਼ਰਾਡ ਕੀਤਾ ਈ।ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨੂੰ ਇੰਨਾਂ ਹਰਖ ਨਾ ਹੋਵੀ,ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਤੇ ਭਾਰੀ ਸੱਟ ਲੱਗੀ ਈ।ਇਹ ਸੱਟ ਨਾਨਕ ਤੇ ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੇ ਸੱਟ ਈ,ਇਹ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਤੇ ਮੀਆਂ ਮੇਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੇ ਸੱਟ ਈ,ਤੇ ਇਹ ਵਾਰ ਸ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੇ ਇਸ ਲਾਜ਼ਵਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੇ ਸੱਟ ਏ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਟੁੱਟ ਕੇ ਵੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਜੋੜੀ ਪਿਆ ਈ। ਇਹ ਸੱਟ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਆਪ ਨਹੀਂ ਜਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ,ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨੇ ਕਿੱਦਾਂ ਜਰੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਅੱਜ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਈ,ਜਿਣਸਾਂ ਉੱਖਲੀ ਘੱਤ ਛਿੜੀ ਗਿਆਂ ਤੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਜੌਹਰ ਦਸ ਗਿਆਂ ਨੇਂ ।ਜੇ ਇੰਝ ਦੇ ਧੋਖੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੈਨੇਡਾ ਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਨਵੀਂ ਆ ਰਹੀ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ
ਦੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਤੇ ਐਤਮਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇਂ ਤੇ ਇਹ ਜਿਣਸ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਈ,ਹੋਰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ।
ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ'' ਮਿਲਾਵਟੀ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ''ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਜ਼ਾਰ ਚ ਲੱਗੀ ਬੇਰੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੋੜਕੇ ਖਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਏ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ੈਜ਼ ਮਿਲਿਆ ਈ।ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਪੁੱਤਰ ਖਾਹਦੇ ਸਨ,ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨ ਏ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਉਹ ਪੱਤਰ ਜ਼ਰੂਰ ਖਾਹਦਾ ਹੋਵੇ ਗਾ ਜਿਸ ਅਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
੧੧੦੨ ਦੀ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦਾ ਦੌਰ ਦੌਰਾ ਸੀ,ਹਰ ਪਾਸੇ ਰਾਬਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ,ਮੈਨੂੰ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਦੇ ਨਾਮ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਾਲੋਂ ਅਹਿਲ ਇਲਮ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਕਮਿਟਮੈਂਟ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਲਿਸਟ ਬਣਾਈ।ਫ਼ਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਫ਼ੋਨ ਤੇ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ,ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਈਰ ਕਰ ਲਇਉ,ਉਹ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਈ।ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਹਰ ਪਾਸੇ ਚੱਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ,ਸਭ ਹੈਰਾਨ ਸਨ,ਗੱਲ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੀ ਸੀ।ਜਿਹੜੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸ ਉਹ ਏਸ ਗੱਲੋਂ ਚੁੱਪ ਕਿ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਸਾਨੂੰ ਚਗਲ਼ ਨਾ ਸਮਝਣ ,ਜਿਹਨਾਂ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਫੇਰੀ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸੀ ਉਹ ਲੇਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਫਿਰਨ।
ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਲਈ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਲੱਖਾ ਵਿਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।ਮੈਂ ''ਪੰਜਾਬੀਅਤ।।ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਿਵੇਂ।।''ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ਼ ਮਜ਼ਮੂਨ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜਿਆ,ਮਜ਼ਮੋਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਲਈ ਜੱਦੋ ਜਹਿਦ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਸੀ, ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ।।।ਤਾਰਿਕ ਸਾਹਿਬ ,ਮਜ਼ਮੂਨ ਵਿਚੋਂ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਟ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਘੱਲੋ,ਨਾ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਮੈਂ ਜੱਟ,ਪਰ ਮੇਰਾ ਮੀਟਰ ਘੁੰਮ ਗਿਆ''ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਕੌਣ ਐਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ,ਨਾ ਤੋਂ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦਾ ਐਂ ਤੇ ਨਾ ਮੈਨੂੰ ,ਇਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਗਲੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਨੇਂ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ,ਪਰ ਏਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਚ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ਼ ਜ਼ਿੰਦਾ ਈ''।ਨਾਲ਼ ਈ ਮੈਂ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੇਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ''ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਮੁਨਾਸਬ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ,ਮੇਰੀ ਮਾਜ਼ਰਤ,ਮੇਰੀ ਦੁਆ ਏ ਕਿ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਮਿਆਬ ਰਹਵੀ।''ਦਸ ਮਿੰਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆ ਗਿਆ।।ਮਜ਼ਮੂਨ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਈ,ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਈ,ਜ਼ਾਹਿਦ ਨੂੰ ਛੱਡੋ ,ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਚ ਤੁਹਾਡਾ ਆਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਈ।
ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਚਿੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਉਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ,ਸਭ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ ਕਿ ਚਲੋ ਰੂਬਰੂ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਵੇਗੀ,ਮੈਂ ਜ਼ਾਹਿਦ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤਾ ਕੀਤਾ,ਉਸ ਕਿਹਾ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨਾ ਹੋਵੀ,ਮੇਰੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਕਰੀ,ਗੱਲ ਸਮਝ ਆ ਗਈ,ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਫ਼ਿਤਰਤ ਈ,ਬਾਹਰੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਅਦਬੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਆਵੀ,ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਹਵਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੀ,ਆਪਣੇ ਈ ਏਜੰਡੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਨੇਂ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਤਰਾਂ ਤਰਾਂ ਦੇ ਖ਼ਾਬ ਸਜਾ ਕੇ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਨੇਂ ।
ਨਾਰੋਵਾਲ ਵਿਚ ਹਾਸ਼ਿਮ ਸ਼ਾਹ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ।ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਚਿੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਹਿਸਾਨ ਬਾਜਵਾ ਦੀ ਦਾਅਵਤ ਤੇ ਓਥੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ,ਮੈਂ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਂਗ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ,ਪਰ ਜਾਣ ਤੇ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ। ਜ਼ਾਹਿਦ ਨੇ ਬਾਜਵਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਚ ਉਤਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਆਪ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਲੇਨਗੀ,ਪਰ ਓਥੇ ਤੇ ਗੱਲ ਈ ਹੋਰ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬੀ ਕੰਮਲੈਕਸ ਵਾਲਿਆਂ ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ,ਚਿੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨਾਲ਼ ਫ਼ੰਕਸ਼ਨ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਬੁਲਾਵਾ ਆ ਗਿਆ,ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਗੁਜਰਾਤ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਿ ਕੇ ਜਨੂਬੀ ਪੰਜਾਬ ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸਰਾਈਕੀ ਸੂਬਾ ਮੂਵਮੈਂਟ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਬਚਾਓ ਤਹਿਰੀਕ ਨੂੰ ਆਰ ਗਿਣਾਈਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ,ਰੋਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਯਾ ਜਲਸਾ,ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਬਹਾਨਾ ਵੀ ਸੀ,ਪਰ ਮੈਂ ਗਿਆ,ਸੱਜਣ ਆਏ ਮੁੱਖ ਨਾ ਡਿੱਠਾ,ਇਹ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋਈ,।ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਮਿਲੀ,ਜ਼ਾਹਿਦ ਦਿਆਂ ਫੁਰਤੀਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਦਿਲ ਕੀਤਾ,ਬੈਂਸ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਹਵਾਂ ,ਬੰਦਾ ਨਾਪ ਤੋਲ ਲਇਉ,ਪਰ ਓਥੇ ਉਹਦਾ ਭਾਰ ਈ ਬਹੁਤ ਸੀ,ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਪਰਤ ਆਇਆ,
ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਹੋ ਗਈ ,ਮੈਂ ਨਾ ਜਾ ਸਕਿਆ,ਸਲੀਮ ਪਾਸ਼ਾ ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਅਜ਼ਹਰ ਗਏ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਵੀ ਸੁਣਾਂਦੇ ਰਹੀ,ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਅਜ਼ਹਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਕਰਤੂਤਾਂ ਬਾਰੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਵੀ ਲਿਖਿਆ,ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਅਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ,
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਨ ਪਤਾ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨਾਲ਼ ਕਿੰਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਰੋੜ ਦਾ ਫ਼ਰਾਡ ਕੀਤਾ ਈ।ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨੂੰ ਇੰਨਾਂ ਹਰਖ ਨਾ ਹੋਵੀ,ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਤੇ ਭਾਰੀ ਸੱਟ ਲੱਗੀ ਈ।ਇਹ ਸੱਟ ਨਾਨਕ ਤੇ ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੇ ਸੱਟ ਈ,ਇਹ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਤੇ ਮੀਆਂ ਮੇਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੇ ਸੱਟ ਈ,ਤੇ ਇਹ ਵਾਰ ਸ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੇ ਇਸ ਲਾਜ਼ਵਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੇ ਸੱਟ ਏ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਟੁੱਟ ਕੇ ਵੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਜੋੜੀ ਪਿਆ ਈ। ਇਹ ਸੱਟ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਆਪ ਨਹੀਂ ਜਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ,ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੈਮਿਲੀ ਨੇ ਕਿੱਦਾਂ ਜਰੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਅੱਜ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਈ,ਜਿਣਸਾਂ ਉੱਖਲੀ ਘੱਤ ਛਿੜੀ ਗਿਆਂ ਤੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਜੌਹਰ ਦਸ ਗਿਆਂ ਨੇਂ ।ਜੇ ਇੰਝ ਦੇ ਧੋਖੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੈਨੇਡਾ ਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਨਵੀਂ ਆ ਰਹੀ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ
ਦੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਤੇ ਐਤਮਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇਂ ਤੇ ਇਹ ਜਿਣਸ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਈ,ਹੋਰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ।
ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ'' ਮਿਲਾਵਟੀ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ''ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਜ਼ਾਰ ਚ ਲੱਗੀ ਬੇਰੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੋੜਕੇ ਖਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਏ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ੈਜ਼ ਮਿਲਿਆ ਈ।ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਜ਼ਾਹਿਦ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਪੁੱਤਰ ਖਾਹਦੇ ਸਨ,ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨ ਏ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਉਹ ਪੱਤਰ ਜ਼ਰੂਰ ਖਾਹਦਾ ਹੋਵੇ ਗਾ ਜਿਸ ਅਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
Comments
Sukhwant Gill
Gurmukhi Zaban De Alamberdarran Vichon Waris Shsh Ik san
ਸਾਹਿਤ ਸਰੋਦ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ
- ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼: ਅਹਿਮਦ ਸਲੀਮ
- ਕੰਢੀ ਦਾ ਜੰਮਿਆ-ਜਾਇਆ ਤੇ ਪਰਨਾਇਆ : ਡਾ. ਧਰਮਪਾਲ ਸਾਹਿਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ 2021 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਵਲੋਕਨ: ਪੁਸਤਕ ਸੰਦਰਭ
- ਸਈਦ ਅਖਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
- ਪੰਜਾਬੀ ਜੁਬਾਨ ਦਾ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਐਸ ਐਸ ਮੀਸ਼ਾ - ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੱਤੂ
- ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ -ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
- ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ! –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ 'ਲਵ ਪੰਜਾਬ' –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਸਾਰ - ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਛ ਰੱਖੀ ਆ… - ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ. . . -ਸੁਰਜੀਤ ਮਾਨ
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
- ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀ ਧੁੰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾਂ ‘ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ’ - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾਸ਼: ਉਸਦਾ ਯੁੱਗ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ
- ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਹਰਮੇਸ਼ ਕੌਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪਿੱਤਰ-ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦਮਨ : ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ - ਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ-ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆਤਮਿਕ ਸੇਧਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਮੰਗਲਦੀਪ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹੇ ਭਗਵਾਨ ਪਲੀਜ਼! ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ! - ਰਚਨਾ ਯਾਦਵ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦਾ ਨਾਵਲ: ਖਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ
- ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ -ਪਾਵੇਲ ਕੁੱਸਾ
- ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ -ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ: ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ -ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ
- ਪਿਆਰ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕਵੀ : ਪ੍ਰੋ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
- ਹੈਦਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੂਨੀ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਹਰਮੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
- ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਾ -ਇਰਫ਼ਾਨ ਹਬੀਬ
- ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ ਮੈਡਮ ? –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ’ -ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਤੇ ਇਨਾਮ ਇਕਰਾਮ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਵਾਰਿਸ ਲੁਧਿਆਣਵੀ-ਅਕੀਲ ਰੂਬੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਪੇਖ ਵਿੱਚ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਧਤਾ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਤਰੱਕੀ-ਪਸੰਦ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ -ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਦੂਜੀ) - ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ)- ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਤੁਰ ਗਈ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਲਾਹੌਰ ਲਿਟਰੇਰੀ ਫ਼ੈਸਟੀਵਲ: ਚੰਦ ਤਾਸੁਰਾਤ - ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੋਇਬ ਆਦਿਲ
- ਹਾਇਕੂ : ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ -ਹਰਵਿੰਦਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਤਨ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਂ ਸੁਨੇਹਾ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ -ਡਾ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਹੁਣ ਇਹ ਉਹ ਜ਼ੀਰਵੀ ਨਹੀਂ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਨਵਾਂ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਾਨੁਸ਼ੀ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ : ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ-ਸ਼ਗਨ -ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਨਾਵਲ ‘ਤੀਵੀਂਆਂ‘ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਨਵੇਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਲਿਖਾਇਕ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ: ਤਿੜਕੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਸੰਗ -ਸ਼ਬਦੀਸ਼
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ - ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਹਜ਼ਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ,ਮਿਟਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਂ ਮਗਰ – ਮਨਦੀਪ
- ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਅੱਡਾ-ਖੱਡਾ The game of life ਬਾਰੇ - ਪਰਮਜੀਤ ਕੱਟੂ
- ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ
- ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ -ਲੂ ਸ਼ੁਨ
- ਜੂਨ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸ਼ਹੀਦ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ :ਇੱਕ ਪਿਛਲਝਾਤ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ
- ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ : ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਕਭੀ ਖ਼ੁਆਬੋਂ. . . - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
- ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਏਥੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਲੇਖਾ ਮੰਗਦੇ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਕਵਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ ਪਰ “ਕਵਿਤਾ” ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ - ਇਕਬਾਲ
- ਸਟੇਟ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਫ਼ਿਲਮ “ਪਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ” - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫਤਿਹ
- 'ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ' ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ - ਸੁਰਜੀਤ ਗੱਗ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪਛਾਣ, ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਸਲੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਪੁਸਤਕ 'ਬੂਵਆਰ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ' - ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਛੇੜੋ-ਛੇੜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਰੋ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ - ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅਮਿਤੋਜ : ਗੁਆਚੀ ਪੁਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ: ਇੱਕ ਸੀ ਫ਼ਰਖ਼ੰਦਾ ਲੋਧੀ -ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ` (ਡਾ.)
- ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ‘ਇੱਕ ਪਾਸ਼ ਇਹ ਵੀ’ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਬੇਬਾਕ ਤੇ ਫ਼ੱਕਰ ਲੇਖਕ ਸੀ `ਗੁਰਮੇਲ ਸਰਾ` -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ: ਅੰਬਰ ਲੱਭ ਲਏ ਨਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੇ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਾਰਸ : ਸਾਈਂ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ
- ‘ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ’ ਮੇਰੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪੁਸਤਕ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਆਥਣੇ ਨੀ ... –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਪਏ ਹੋ... - ਯੁੱਧਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਸਟਰੇਲੀਆ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
Raja Muhammad Ahmed
akheer vich tariq gujjar ney ahmed shahey da jotha pattar chata ke dharti puttar wala kam kr dita ey...apni dhari nal wafa e asal eman een... akheer vich tariq gujjar ney ahmed shahey da jotha pattar chata to dharti puttar wala kam kr dita ey ... the apni dhari nal wafa e origin of eman een [...]